آفات و بیماریهای رایج در گیاهان زینتی
نویسنده: مهناز زهیری
مقدمه
آفات و بیماریهای گیاهی هر ساله قسمت مهمی از گیاهان را از بین میبرند. آفات و بیماریهای گیاهان زینتی علاوه بر خسارت مستقیم و کمّی که سبب کاهش محصول میشود، به صورت کیفی نیز روی بازار پسندی و اقتصاد محصول تأثیر گذار هستند. بنابراین، استفاده از شیوه های درست و دقیق مدیریت آفات بیماریها جهت کاهش اثرات سوء آنها، از ضروریات است. وقوع و شیوع آفات و بیماریها، بسته به وجود عوامل بیماریزا، شرایط محیطی، گیاهان زینتی مختلف حساس، از فصلی به فصل دیگر متفاوت است.
تعریف آفات
به کلیه موجودات زنده زیان آوری که خسارت اقتصادی وارد میکنند و به گیاه و به اندامهای گیاهی آسیب میرسانند گفته میشود. به عبارت دیگر، آفت موجودی است که حمله کند. آفتها موجوداتی مانند قارچ‌ها، باکتری‌ها، حشره‌ها، کنه‌ها، نماتدها، جوندگان و علفهای هرز میباشند که به گیاهان مختلف خسارت وارد میکنند.
انواع آفات رایج در گیاهان زینتی
۱-شپشک آرد آلود (Mealy bugs)
شپشکها حشراتی ریز، مکنده، دارای ۶ پا و با خرطوم خود از شیره گیاهی استفاده کرده و موجب ضعف گیاه و گاهی باعث از بین رفتن آنها میشوند. شپشکها از برگ و ساقه گیاه و ریز جانداران موجود روی گیاه تغذیه میکنند. این آفات شیره عسلی تولید میکنند و سبب جمع شدن مورچه و ایجاد لکه های سیاه روی گیاه میشوند. ظاهری سفید و آردی رنگ دارند. حرکت شپشکها به صورت کلونی چسبیده به هم است و سرعت بسیار آهسته‌ای دارند. گیاهان زینتی کروتون[۱]، سرخس[۲] و کاکتوس‌ها[۳] دچار این آفت هستند
روش مبارزه: بهترین راه مبارزه با این آفات، استفاده از دشمنان طبیعی مانند کفشدوزک میباشد. برای مبارزه با این آفات میتوانید گیاه آفت زده را با اسفنج نمدار تمیز کنید، یا با استفاده از اسپری های آفت‌کش شپشکها را از بین ببرید. اسفنجهای آلوده به این آفت را دور بیندازید. کود دهی زیاد یکی از علل ایجاد و طغیان این آفت میباشد.
عکس شماره ۱. شپشکها
۲-کنه ها (Acari)
کنه ها به شکل بیضی شکل و دارای ۴ جفت پا میباشند. کنه ها به رنگ زرد تا نارنجی میباشند. این آفتها بیشتر سطح زیرین برگ های گیاهان را آلوده میکنند. و از شیره گیاهی تغذیه میکنند و در نهایت گیاه را خشک میکنند. کنه ها بیشتر در درختان و درختچه های زینتی دیده میشوند. از جمله این گیاهان یاس زرد[۴]، پیراکانتا[۵]، سرو[۶] و چنار[۷] میباشند.
روش مبارزه: برای درمان این آفت از کنه کش‌های کلتان[۸]، تدیون[۹]، آرامایت[۱۰]، کنکس[۱۱] و بیدرین[۱۲] استفاده کنید. افزون بر این از سمهای حشره کش مانند متاسیستوکس[۱۳]، گوزاتیون[۱۴] و سم های زمستان مانند گبوتکس[۱۵] نیز میتوانید استفاده کنید. در سطوح کوچک میتوانید با شستشوی درخت یا بوته با آب، تخمهای کنه را که در زیر الیاف تنیده شده، از بین ببرید. در مرحله طغیان از سموم کنه کش مانند تترادیفون[۱۶] استفاده میشود (۶ و ۷ و ۸).
عکس شماره ۲. کنه‌ها
۳- شته ها (Aphid)
شته ها جاندارانی ریز، گلابی شکل و به رنگ زرد، قرمز و خاکستری هستند که بدنی نرم و پوشیده از موی ریز دارند. این حشرات با خرطوم خود از شیره گیاهی تغذیه میکنند. شته ها هنگام تغذیه از شیره گیاهی، شیره عسلی تولید میکنند و این کار باعث جمع شده مورچه ها و ایجاد بیماری لکه سیاه[۱۷] روی گیاه می شود. شته ها علاوه بر آلودگی گیاه باعث ایجاد بیماری های دیگر مانند گال[۱۸] (متورم شدن ساقه گیاهان) و پیچیدگی برگ می شوند. رطوبت زیاد باعث ایجاد این آفت می شود. این آفت در بسیاری از گیاهان زینتی از جمله کاج[۱۹]، گل سرخ[۲۰] و حسن یوسف[۲۱] دیده می شود.
روش مبارزه: در اوایل بهار و پاییز میتوانید با یکی از سموم شته کش با آن مبارزه کنید. از سموم شته کش میتوان به سموم مالاتیون[۲۲] و دیازینون[۲۳] اشاره کرد (۱ و ۶ و۷).
عکس شماره ۳. شته‌ها
۴- آبدزدک (Mole cricket)
آبدزدک یک حشره نسبتاً کوچک و به رنگ قهوه ای تا خاکستری میباشد. این حشره دارای پا های قوی و دندانهای تیز برای کندن خاک دارد. این حشره با کندن خاک به ریشه های گیاهان حمله میکند و از آنها تغذیه میکند. این حشره علاوه بر این که از ریشه ی گیاهان تغذیه میکند، باعث ایجاد دالانهای (سوراخ هایی) در خاک و بروز تنش به ریشه های گیاهان میشوند.
روش مبارزه: برای مبارزه با این آفت از سموم دورسبان[۲۴]، سوین[۲۵] و فنپروپاترین[۲۶] استفاده کنید.
عکس شماره ۴. آبدزدک‌ها
۵-تریپس (Thrips tabaci)
تریپس ها حشراتی کوچک، به طول ۵/۰ تا ۵ میلی متر می باشند که قدرت زاد و ولد بسیار سریعی دارند. تریپس ها با تغذیه از شیره گیاهی موجب ضعیف شدن و تغییر شکل دادن و بد شکلی و پژمردگی برگها میشوند. این آفت به بسیاری از گیاهان زینتی از جمله گل داوودی[۲۷]، اطلسی[۲۸] و سیکلامن[۲۹] میباشند.
روش مبارزه: برای مبارزه با این آفت از سموم کنفیدور[۳۰] ، پرمترین[۳۱]، اتیون[۳۲] و دیازینون[۳۳] استفاده کنید.
عکس شماره ۵. تریپس
۶-مگس ها مینوز Liriomyza trefoil و پوسیده‌خوار Bradysia spp.
مگسها حشراتی بسیار کوچک با قدرت آسیب متوسط به گیاهان میباشد. این آفتها به سطح زیرین برگ حمله میکنند و آن را آلوده میکنند، سپس از شیره گیاهی تغذیه میکنند. این آفتها به بسیاری از گیاهان زینتی شاخه بریده از جمله ژربرا[۳۴]، داوودی و رز[۳۵] خسارت وارد میکنند.
روش مبارزه: با استفاده از سمومی مانند سیرومازین[۳۶] (۲/۰ در هزار لیتر آب)، دیفلوینزورون[۳۷] به صورت محلول پاشی پای بوته ها، کنفیدور و مالاتیون میتوانید این آفت را کنترل کنید.
۷-حلزونها(Helix spp.)
حلزونها از خانواده نرم تنان میباشند که با قطعات دهانی جونده ای که دارند برگ گیاهان زینتی را میجوند و باعث بد شکلی گیاهان زینتی میشوند.
روش مبارزه: برای کنترل این آفت از سم متالدهید[۳۸] به مقدار ۲۵-۲۰ کیلوگرم در بهار و پاییز استفاده کنید. ارزانترین روش از بین بردن حلزونها جمع آوری آنها و دور کردن از گلخانه ها و زمینهای کشاوزی میباشد ( ۶ و ۷).
منابع
۱-اصول نوین باغبانی. دکتر مرتضی خوشخوی. انتشارات دانشگاه شیراز. ۱۳۹۳.
۲-مقاله مبارزه تلفیقی پوسیدگی فوزاریومی آلسترومریا با استفاده همزمان از نمک‌های معدنی و قارچکش‌های مرسوم. محبوبه یزدانی و همکاران. اولین کنگره ملی گل و گیاهان زینتی ایران. ۱۳۹۳.
۳-مقاله مطالعه بیمارگرهای سفیدک حقیقی چند گیاه زینتی در استان خوزستان. زهرا مدهنی و همکاران. نخستین کنگره بیماری‌شناسی گیاهی ایران، کرج. ۱۳۹۸.
۴-مقاله Phytophthora nicotoanae عامل پوسیدگی ریشه، ساقه، پیاز و غده‌های شبه ریزومی تعدادی از گیاهان زینتی در ایران. منصوره میر ابوالفتحی. ۱۳۸۱. مجله‌ی بیماریهای گیاهی. ۳۸(۲): ۶۹-۸۲.
۵- مقاله کاربرد عوامل کنترل زیستی در مدیریت بیماری گال باکتریایی طوقه. فهیمه نظری. مجله‌ی مهار زیستی در گیاه‌پزشکی. ۸(۲). ۱۳۹۹.
۶- آفات و بیماریهای گیاهان زینتی و گل‌های آپارتمانی. مجید میراب بالو و همکاران. انتشارات مرز دانش. ۱۳۸۸.
۷- بیماریهای گل‌ها و گیاهان زینتی. محمد رضی‌نتاج. انتشارات آییژ. ۱۳۹۹.
۸- فهرست آفات، بیماریها و علفهای هرز مهم محصولات عمده کشاورزی، سموم و روشهای توصیه شده جهت کنترل آنها. وزارت جهاد کل کشاورزی. سازمان حفظ نباتات. ۱۳۹۰.
[۱] -Codiaeum Variegatum
[۲] -Fern
[۳] -Cactus sp.
[۴] – Forsythia
[۵] – Firethorns
[۶] – Cupressus
[۷] – Plane trees
[۸] -Coltan
[۹] -Tedion
[۱۰] -Aramit
[۱۱] -Konex
[۱۲] -Bidrin
[۱۳] -Metasistocs
[۱۴] -Gozatyon
[۱۵] -Gebotex
[۱۶] -Tetradiphon
[۱۷] – Venturia inaequalis
[۱۸] -Gul
[۱۹] -Pinus
[۲۰] – Rosa damascena
[۲۱] – Solenostemon
[۲۲] -Malatyon
[۲۳] -Dyazinon
[۲۴] – Dursban
[۲۵] -Sevin
[۲۶] -Fenperopatrin
[۲۷] – Chrysanthemum
[۲۸] -Petunia
[۲۹] -Cyclamen
[۳۰] – Confidor
[۳۱] -Permetrin
[۳۲] -Atyon
[۳۴] – Gerbera aurantiaca
[۳۵] -Rosa sp.
[۳۶] -Cyromyzin
[۳۷] – Dimilin
[۳۸] -Metaldehyd