آفات گندم
گندم از غلات مهم و کلیدی در کشور و همچنین در جهان به‌حساب می‌آید. به‌دلیل اهمیت گندم در دنیای پرجمعیت امروز، آفات و عوامل خسارتزا به این محصول مهم هستند. برای جلوگیری از کاهش عملکرد این محصول، شناسایی و کنترل آفات مهم راهکار خوبی به‌حساب می‌آید.
آفات مهم گندم در ایران:
- سن گندمEurygaster integriceps
طبقه‌بندی: (Hemiptera: Scutelleridae)
ویژگی‌های آفت:
- از مهمترین آفات گندم است.(۸)
- خرطوم در این حشره نسبتا بلند و درحالت استراحت در زیر بدن قرار می‌گیرد
- ۵/۱-۲ ماه به صورت حشره کامل روی گیاه سبز و بقیه سال به‌صورت استراحت در زیر پوشش گیاهی
- استراحت دو دوره‌ای(تابستان و زمستان). جمعیت آفت در تابستان به‌صورت کپه‌ای و در زمستان پراکنده زیر بوته‌های گون و درمنه.
- زمستان‌گذرانی در کوهستان و در مناطق جنگلی ممکن است در زیر پوست درختان به‌صورت حشره کامل باشد.
- دارای یک نسل درسال
- تخمریزی آنها در زیر برگ
- دمای مناسب برای زنده‌ماندن ۶ تا ۲۵ درجه سلسیوس و در دمای بالای ۳۷ درجه سلسیوس از جمعیت آفت کم می‌شود.(۱)
خسارت: پوره‌ها(نوزاد حشرات با دگردیسی ناقص را پوره می‌گویند که از نظر ویژگی‌هایی ظاهری شباهت زیادی به حشره کامل دارد.) و حشرات بالغ آفت با تغذیه از برگ‌ها، ساقه‌ها و دانه‌ها عملکرد را به‌شدت کاهش می‌دهند. این افت عملکرد می‌تواند ۹۰-۵۰ درصد باشد.(۹) این آفت با استفاده از قطعات دهانی خود از شیره گیاه تغذیه میکند که موجب خسارت مستقیم می‌شود. این حشره با تزریق بزاق به داخل بذر باعث ازبین‌رفتن پروتئین‌های بذر شده که این موضوع خاصیت نانوایی گندم را کاهش می‌دهد.(۱۰) در اثر تغذیه حشرات از جوانه انتهایی گندم در مرحله قبل از خوشه‌دهی، تعداد زیادی از بوته‌ها خوشه نمی‌دهند. همچنین تغذیه پوره از دانه گندم موجب پوک شدن آنها می‌شود.
میزبان: گندم، جو، چاودار، ذرت و علف‌های پهن‌برگ مثل خارشتر.
کنترل:
- ازبین بردن محل زمستان‌گذرانی مثل آتش زدن بوته‌های گون
- استفاده از عوامل کنترل بیولوژیک مانند عنکبوت‌ها که از تخم و پوره سن گندم تغذیه می‌کنند. زنبور Trissolcus vassillievi تخم‌‍‌های سن را ازبین می‌برند
- روش‌های زراعی مانند برداشت زودهنگام گندم(مناسب نبودن دمای فعالیت برای سن‌ها)، کشت ارقام زودرس، تناوب زراعی
- مبارزه شیمیایی مثل استفاده از سم فنیتروتیون، فنتیون، تریکلرفان و دلتامترین. بهترین زمان سمپاشی نیز در مراحل اولیه پورگی(حساس) است.(۱)
- تریپس گندم Haplothrips tritici
تریپس‌ها متعلق به راسته Thysanoptera، پاحباب‌داران یا بال ریشک‌داران است.
ویژگیها:
- ساق پا و پنجه کمی روشن‌تر و رنگ بدن قهوه‌ای
- پوره‌ها به رنگ قرمز
- زمستان‌گذرانی به شکل حشره کامل در زیر بقایای گیاهی و یا روی علف هرز
- یک نسل در سال
خسارت: با فرو کردن خرطوم خود در بافت برگ، گل، خوشه از شیره گیاهی تغذیه میکند. در محل تغذیه روی گیاه به‌خصوص روی برگ‌ها، لکه‌هایی به رنگ نقره‌ای یا زرد کمرنگ ایجاد میکند. در زمانی که خوشه‌ها در مزرعه گندم تشکیل می‌شوند، تریپس با تغذیه از دانه‌های گندم باعث چروکیدگی دانه می‌شود. هم بالغین و هم لاروها ایجاد خسارت می‌کنند. این حشرات اغلب در بین غلاف برگ، خوشه‌ها و یا محل اتصال برگ به ساقه مشاهده می‌شوند.
میزبان: جو، چاودار، یولاف و برخی از علف‌های هرز گرامینه
کنترل:
- شخم عمیق به هدف ازبین بردن جمعیت زمستان‌گذران
- استفاده از سموم دیمتون متیل
- ترکیب باکتری باسیلوس+تیاکلوپرید+دلتامترین(۵)
- ملخ‌ها
ملخ‌ها از راسته Orthoptera(راست‌بالان) و خانواده Acrididae ملخ‌های شاخک کوتاه
ملخ صحرایی(Desert locust) با نام علمی Schistocerca gregaria
ملخ آسیایی(Asian Migratory Locust) با نام علمی Locusta migratoria
ملخ ایتالیایی(Italian locust) با نام علمی Calliptamus italicus
ملخ مراکشی(Moroccan locust) با نام علمی Dociostaurus maroccanus
ملخ صحرایی
به‌دلیل اینکه در حالت طغیان از سمت دریا می‌آیند، ملخ دریایی نیز گفته می‌شود.
ویژگیها:
- دارای زندگی دسته‌جمعی و در شرایط مستعد به صورت انفرادی زندگی می‌کنند.
- بال‌های رویی دوقسمتی، قسمت جلویی باریک‌تر و دارای سه شیار عرضی با خط برجسته طولی در وسط
- ساق پای عقب زردرنگ با خارهای کوتاه
- درسال‌های خشکسالی، از پوشش گیاهی به پوشش گیاهی دیگر به‌صورت گروهی حمله می‌کنند و حالت مهاجری به خود می‌گیرند.
- دارای توانایی مهاجرت در مسافت‌های زیاد و افزایش سریع جمعیت
- دارای یک یا دو نسل در سال
- زمستان‌گذرانی به‌صورت تخم و در مناطق گرمسیر به‌صورت پوره(۲)(۱۱)
خسارت: تغذیه از برگ و ساقه که موجب ازبین رفتن گیاه می‌شود.
میزبان: شبدر، پنبه، ذرت، جو، یونجه و چاودار
ملخ مراکشی
ویژگیها:
- بومی ایران که بیشتر در مناطق کوهستانی و یا تپه‌های خشک
- رنگ خاکستری مایل به زرد و قهوه‌ای با لکه‌های تیره
- یک نسل در سال
- زندگی دوفاز انفرادی یا دسته‌جمعی
خسارت: تغذیه از گندم در سن ۵ پورگی
میزبان: مزارع پنبه، صیفی، گندم و جو
ملخ ایتالیایی
ویژگیها:
- رنگ بدن از زرد تا قهوه ای تیره متغیرمی‌باشد.
- یک نسل در سال
- در تمام طول پاییز و زمستان به‌صورت تخم می‌گذراند و در بهار پوره‌ها ظاهر می‌شوند.
میزبان: پنبه، چغندرقند، صیفی‌جات، لوبیا، سیب‌زمینی(۳)
ملخ آسیایی
به آن ملخ اروپایی نیز می‌گویند.
ویژگیها:
- زندگی انفرادی و مهاجر
- بال‌های رویی پوشیده از لکه‌های کوچک به رنگ قهوه‌ای. بال‌های زیرین شفاف گاهی به رنگ زرد است
- سه نسل در سال
میزبان: گندمیان، برنج، ذرت، پنبه و جگن
کنترل:
- سمپاشی به‌صورت لکه‌ای(سمپاشی کلی موجب ازبین رفتن دشمنان طبیعی می‌شود.) از سمومی مثل فنیتروتیون، مالاتیون، دیفلوبنزورون
- زنبور flavibabis Scelio از دشمنان مهم تخم ملخ‌ها به شمار می‌آید. چند گونه از سوسک های جنس Meloe در مرحله لاروی و چند گونه از سوسک‌های جنس Mylabris از تخم ملخ ها تغذیه می کنند. یکی از خطرناکترین شکارچیان ملخ ، مگس مرگ آور(Asilidae) است که به ملخ در حال پرواز حمله میکند.(۱۲)
- چرای بی رویه دام در مراتع باعث از بین رفتن پوشش گیاهی و کوبیده شدن زمین می‌شود و نقاط مناسبی را برای به وجود آمدن حالت دسته‌ای ملخ فراهم می کند.
- شکارگرهای طبیعی مثل پرندگان
- مبارزه مکانیکی مثل جمع‌آوری تخم حشرات و پوره، آتش‌زدن پناهگاه، غرقاب نمودن
- تهیه طعمه مسموم(۲)(۴)
- شته‌ها
شته روسی Diuraphis noxia
ویژگیها:
- زمستان را به صورت پوره و ماده بکرزا(می‌تواند بدون نیاز به جنس نر تولیدمثل کند) روی علف های هرز میزبان در حاشیه مزارع به سر برده
- در مقایسه با دیگر شته‌های غلات به سرما مقاوم‌تر است
میزبان: یولاف، چاودار
خسارت: تغذیه از شیره گیاهی و تزریق مواد سمی به داخل گیاه و در پی آن تخریب کلروپلاست. ایجاد نوارهای طولی سفید، زرد و گاهی ارغوانی از عواقب تخریب کلروپلاست است.
شته معمولی یا سبز یا سمی گندم Schizaphis graminum
ویژگیها:
- حشرات بی‌بال به رنگ سبز
- زمستان را به‌صورت تخم روی علف‌های هرز گرامینه یا روی گندم سپری میکند.
خسارت: در اثر تغذیه از شیره گیاهی باعث چروکیدگی برگ و توقف رشد و درپی آن ضعیف شدن بوته می‌شود. علاوه بر خسارت مستقیم موجب خسارت غیرمستقیم نظیر انتقال بعضی از بیماری‌های ویروسی می‌شود. با تولید عسلک زیاد باعث چسبناک شدن سطح گیاه و فراهم کردن محیط مناسب برای رشد قارچ دوده‌ای می‌شود. در نتیجه کاهش فتوسنتز را به همراه دارد.
میزبان: برنج، جو و نی
کنترل:
- کنترل بیولوژیک در بین شکارگرهای شته های غلات گونه های مختلفی از جنس های Coccinella،
Scymnus، Hippodomia ، Adalia از خانواده Coccinellidae جمع آوری و شناسایی شده اند که در کاهش جمعیت شته های غلات نقش موثری دارند.
- استفاده از علفکش آگرانتیس(۶)
- سوسک سیاه گندم Zabrus tenebrioides
ویژگیها:
- لاروها در روز در زیرخاک پنهانند و در شب از مخفیگاه خارج می‌شوند.
- حشرات کامل با بدن براق و سیاه و سطح شکمی روشن‌تر
- حمله لاروها به مزرعه به‌صورت لکه‌ای
- زمستان‌گذرانی به‌صورت لارو در زیر خاک
- دارای یک نسل در سال
خسارت: لارو این آفت به بوته‌های جوان گندم حمله کرده و از بذر گندم در حال جوانه‌زنی تغذیه میکند. همچنین با تغذیه از برگ‌های تازه به گندم خسارت جدی وارد می‌کنند.
میزبان: جو و چاودار
کنترل:
- کنترل بیولوژیک مثل مورچه ها که یکی از شکارگرهای مهم تخم و لاروهای ریز این آفت است. سوسکی از خانواده Carabidae نیز شکارگر لاروهای درشت و شفیره های آن می باشد
- تناوب زراعی
- جمع‌آوری بقایای آلوده
- شخم زدن
- استفاده از سموم دیازینون، پروکلیم فیت و کارباریل(۷)
- آیش گذاشتن و عدم کاشت گیاه به مدت ۲ سال
- پروانه برگخوار غلات یا مینوز برگ گندم Syringopais temperatella
ویژگیها:
- بال‌های جلویی طلائی رنگ
- بال های عقب دارای ریشک های بلند
- لاروها در ابتدا زردرنگ سپس قهوه‌ای می‌شوند و در آخر به رنگ خاکستری متمایل به زرد درمی‌آیند.
- ظهور پروانه‌های کامل به‌صورت دسته‌جمعی
- شروع فعالیت لاروها با اولین بارندگی
- دارای یک نسل در سال
خسارت: لاروها از نوک برگ‌ها وارد می‌شوند و از برگ تغذیه می‌کنند. از سوراخ ایجاد شده ورودی خارج می‌شوند و به برگ دیگر می‌روند.(با تارهایی که از بزاق ترشح می‌شود خود را آویزان کرده و به برگ دیگر منتقل می‌شود.)
میزبان: گیاهان خانواده گرامینه، علف هرز مثل پنیرک، پیچک و گیاهانی مثل یونجه و بارهنگ
کنترل:
- شخم بهاره به هدف ازبین بردن حشرات در خاک
- تناوب زراعی
- کنترل بیولوژیک
- استفاده از سم دیازینون
منابع
- نگاهی بر تاریخچه مدیریت کنترل آفت سن گندم (Eurygaster integriceps) از روش‌های سنتی تا روش‌های نوین، مهربانو کاظمی الموتی و همکاران، مجله ایمنی زیستی، ۱۴۰۰.
- بررسی مراحل تکامل و گسترش ملخ های صحرایی در نواحی مختلف جهان، رحیمی و همکاران، ۱۴۰۰.
- توزیع فضایی مراحل نابالغ و بالغ ملخ ایتالیایی (Calliptamus Acrididae :Orthoptera italicus) در مراتع منطقه خدا آفرین آذربایجان شرقی، شهزاد ایرانی‌پور و همکاران، دانش گیاهپزشکی ایران، ۱۳۹۶.
- هجوم ملخ ها، روش های کنترل بیولوژیکی و اهمیت اقتصادی آنها، سید یوسف موسوی راشدی و همکاران، ۱۳۹۵.
- بررسی مقایسه ای و تلفیقی کشندگی چند آفت کش میکروبی، شیمیایی و گیاهی روی تریپس گندم Haplothrips tritici K. (Thysanoptera: Phlaeothripidae) در شرایط آزمایشگاهی، زیست‌شناسی کاربردی، ۱۴۰۱.
- مقایسه سمیت چهار علفکش روی شته معمولی گندم Schizaphis graminum (Hom.: Aphididae) و شکارگر آن، کفشدوزک Hippodamia variegata (Coleoptera: (Coccinellidae در شرایط آزمایشگاهی، ایمان کاکاوند و همکاران، مجله گیاهپزشکی، ۱۴۰۱.
- بررسی اثرات سموم رایج و جدید در کنترل جمعیت لارو سوسک سیاه گندم، علی خمری ده سوخته و همکاران، ۱۴۰۰.
- Literature review of sunn pest Eurygaster integriceps Put. (Hemiptera,Scutelleridae), Critchley BR., Crop Protection, 1998.
- Effects of sunn pest (Eurygaster maura L. Heteroptera; Scutelleridae) sucking number on physical and physicochemical characteristics of wheat varieties, Dizlek H. et al., Journal of Applied Botany and Food Quality, 2015.
- Comparison of the susceptibility of two populations of Sunn pest, Eurygaster integriceps to deltamethrin and fenitrothion, Golmohammadi G et al., Applied Entomology and Phytopathology, 2020.
- Linseed Oil Affects Aggregation Behaviour in the Desert Locust Schistocerca gregaria—A Potential Swarm Disruptive Agent, Zainab Ali Saad Abdelatti et al., Agronomy, 2020.
- Habitat Selection and Anti-Predator Responses of Acridid Grasshoppers, Butler et al., A dissertation submitted to the Graduate Faculty of North Carolina State University, 2011.