از نخلستان تا رطب: راهنمای کاشت و نگهداری نخل خرما
نویسنده: مریم نراقی
نخلستان
خرما یکی از محصولات کشاورزی مهم در مناطق گرمسیری است که از دیرباز در فرهنگ غذایی و اقتصادی کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا جایگاه ویژه‌ای داشته است. نخل خرما به دلیل مقاومت بالا در برابر شرایط سخت اقلیمی و توانایی تولید محصول باارزش، مورد توجه بسیاری از کشاورزان قرار دارد. برای دستیابی به نخلستانی پربار و سودآور، رعایت اصول کاشت و عملیات به‌زراعی مناسب ضروری است. در این مقاله، به شیوه‌های صحیح کاشت، آبیاری و نگهداری نخل خرما پرداختهایم تا راهنمایی کاربردی برای علاقه‌مندان به این حرفه فراهم گردد.
آماده‌سازی زمین برای احداث نخلستان
برای احداث یک نخلستان موفق، باید حداقل شش ماه قبل از کاشت، زمین را شخم بزنید. پس از آن، با تعیین فاصله‌های مناسب برای نخل‌ها، اقدام به گودبرداری کنید. ابعاد هر گودال باید یک متر در یک متر و به عمق یک متر باشد، اما اگر زمین سنگین یا فقیر باشد، بهتر است عمق را تا ۱.۵ متر افزایش دهید. پس از گودبرداری، علف‌های هرز و ریشه‌های آن‌ها را جمع‌آوری کرده و خاک را با ۷۰ تا ۱۰۰ کیلوگرم کود حیوانی مخلوط کنید. سپس تا نیمه گودال را با این خاک پر کنید.۲
زمان مناسب برای کاشت
شما می‌توانید پاجوش‌های نخل را در دو فصل بهار و پاییز بکارید، اما بهترین زمان کاشت، اوایل بهار است. این زمان به دلیل شرایط مساعد جوی و فراهم بودن منابع طبیعی، بهترین فرصت برای رشد سالم نخل‌هاست.
فاصله مناسب کاشت
برای رشد بهتر نخل‌ها، فاصله کاشت باید ۸×۸ متر باشد. اگر قصد دارید بین نخل‌ها درختان دیگری مانند مرکبات بکارید، فاصله بین نخل‌ها را به ۱۲×۱۲ متر افزایش دهید. در بسیاری از نخلستان‌های قدیمی، فاصله نخل‌ها کمتر از این مقدار است (۵×۵ متر) که می‌تواند باعث محدود شدن رشد و کاهش بهره‌وری شود.
نحوه آبیاری نخلستان
در نخلستان‌های تازه احداث‌شده، بهترین روش آبیاری، روش تشتکی است. به این صورت که بر اساس اندازه پاجوش، تشتکی دور آن درست کرده و تشتک را به جوی‌های فرعی وصل کنید که از یک متری پاجوش می‌گذرد. در نخلستان‌های مدرن، برای صرفه‌جویی در مصرف آب و کاهش نیاز به نیروی انسانی، از سیستم آبیاری قطره‌ای استفاده می‌شود. این روش بهینه، امکان انجام عملیات مکانیزه را نیز فراهم می‌کند.
فاصله زمانی آبیاری
در ماه اول پس از کاشت، نخل‌ها را یک روز در میان آبیاری کنید. در ماه دوم، این فاصله به دو روز در میان و در ماه سوم به سه روز در میان تغییر می‌کند. پس از این دوره، هر هفت روز یک بار نخل‌ها را آبیاری کنید. در زمستان، فاصله آبیاری به هر ۱۰ روز یک بار افزایش می‌یابد. اگر پاجوش‌ها را در فروردین کاشته‌اید، به دلیل کاهش رطوبت هوا و وزش بادهای گرم، در ماه چهارم آبیاری را هر چهار روز یک بار انجام دهید. به‌طور کلی، یک هکتار نخلستان به ۲۸ تا ۳۰ هزار متر مکعب آب در سال نیاز دارد.
در مناطق خرماخیز ایران، فاصله آبیاری متفاوت است. به عنوان مثال، در مناطقی مانند میناب و حاجی‌آباد، نخلستان‌ها در تابستان بین یک تا سه بار آبیاری می‌شوند. در مناطقی مانند خرمشهر و آبادان، نخل‌ها به وسیله جزر و مد آب دریا آبیاری می‌شوند. در این روش، هنگام مد، آب دریا وارد نخلستان‌ها شده و هنگام جزر، آب برمی‌گردد. با این حال، این روش می‌تواند باعث افزایش شوری خاک و آب شود.
تنظیم خوشه‌های میوه
پس از تلقیح و تشکیل میوه، باید خوشه‌های خرما را تنظیم کنید. برای این کار، خوشه‌ها را از میان برگ‌های بالایی رد کرده و به برگ‌های پایینی تکیه دهید. اگر وزن خوشه‌ها زیاد نیست، می‌توانید آن‌ها را آزاد بگذارید. این کار فرآیند برداشت خرما را آسان‌تر می‌کند.
همچنین بخوانید: گرده افشانی نخل خرما ۵ راز موفقیت در تولید رطب باکیفیت
حفاظت از خرما روی نخل
برای جلوگیری از آسیب خرماها توسط حشرات، پرندگان و گرد و خاک، می‌توانید خوشه‌ها را با کیسه‌های گونی یا بوته‌های خار بپوشانید. با این حال، بهترین روش استفاده از تورهای سیمی است که زنگ نمی‌زنند و سوراخ‌های بسیار ریزی دارند. این تورها بادوام بوده و می‌توانید چندین سال از آن‌ها استفاده کنید. در آمریکا از کاغذهای ضدآب (واترپروف) برای حفاظت خرما در برابر شبنم و رطوبت استفاده می‌شود.
نکات مهم برای موفقیت
آماده‌سازی دقیق زمین: با شخم زدن و گودبرداری مناسب، بستر مناسبی برای رشد نخل‌ها فراهم کنید.
زمان‌بندی صحیح: کاشت پاجوش‌ها را در اوایل بهار انجام دهید تا بیشترین رشد را در طول سال داشته باشند.
فاصله کاشت مناسب: رعایت فاصله‌های استاندارد بین نخل‌ها برای تهویه مناسب و رشد بهینه حیاتی است.
آبیاری بهینه: با استفاده از آبیاری قطره‌ای یا تشتکی، در مصرف آب صرفه‌جویی کرده و به رشد سالم نخل‌ها کمک کنید.
حفاظت از محصول: با استفاده از پوشش‌های محافظ، خرماها را از آسیب‌های محیطی و آفات حفظ کنید.
نتیجه‌گیری
برای داشتن نخلستانی پربار، از آماده‌سازی مناسب زمین، انتخاب زمان مناسب برای کاشت و رعایت فاصله‌های کافی بین نخل‌ها غافل نشوید. همچنین، با استفاده از روش‌های نوین آبیاری و محافظت از میوه‌ها، می‌توانید بازدهی نخلستان خود را به حداکثر برسانید.
منابع
Al-Muhtaseb, A. H., McMinn, W. A. M., & Magee, T. R. A. (2002). Moisture sorption isotherm characteristics of food products: A review. Food and Bioproducts Processing, ۸۰(۲), ۱۱۸-۱۲۸. https://doi.org/10.1205/09603080252938753
Dowson, V. H. W. (1982). Date production and protection: With special reference to North Africa and the Near East. FAO Plant Production and Protection Paper. No. 35. Rome: FAO.
Zaid, A. (Ed.). (2002). Date palm cultivation. FAO Plant Production and Protection Paper 156. Rome: Food and Agriculture Organization of the United Nations. https://www.fao.org/3/Y4360E/y4360e00.htm
El-Juhany, L. I. (2010). Degradation of date palm trees and date production in Arab countries: Causes and potential rehabilitation. Australian Journal of Basic and Applied Sciences, ۴(۸), ۳۹۹۸-۴۰۱۰.
Sulieman, M. S., & Zahran, M. A. (2014). Sustainable date palm cultivation and its role in improving food security in the Arabian Peninsula. Journal of Arid Environments, ۱۰۳, ۵۴-۶۴. https://doi.org/10.1016/j.jaridenv.2013.12.003
Chao, C. T., & Krueger, R. R. (2007). The Date Palm (Phoenix dactylifera L.): Overview of Biology, Uses, and Cultivation. HortScience, ۴۲(۵), ۱۰۷۷-۱۰۸۲. https://doi.org/10.21273/HORTSCI.42.5.1077