تجهیزات و ادوات کشاورزی: انواع روتیواتور یا گاوآهن
نویسنده: مهناز زهیری
روتیواتور چیست؟
امروزه برای استفاده بهینه از ظرفیت زمین کشاورزی و تولید اقتصادی و با کیفیت محصولات، کاربرد ماشینهای کشاورزی ضروری میباشد. یکی از عمده‌ترین موارد استفاده از ماشینهای کشاورزی، آماده سازی محیط مناسب برای کاشت بذر و گیاهان میباشد. استفاده از روتیواتور یا گاوآهن دوار برای این موضوع کاربرد ویژه‌ای دارد. در ادامه با انواع روتیواتور آشنا خواهیم شد.
روتیواتور یا گاوآهن دوار
روتیواتور یا گاوآهن دوار یکی از ماشین آلات مهم برای کشاورزی است. وظیفه‌ی اصلی روتیواتور خرد کردن خاک و آماده‌سازی زمین برای کشت محصول میباشد. این ماشین از تیغه‌های دوار تشکیل شده که با تماس مستقیم با خاک، آن را خرد میکند و زمینی یکدست با خاکی نرم برای کاشت محصول آماده میکند. روتیواتور سازگاری فوق‌العاده‌ای با شرایط گوناگون زمین دارد، و به نوعی طراحی میشود که تمام بخشهای آن قابلیت تنظیم دارند. به همین دلیل میتوان آن را متناسب با شرایط خاک و زمین کشاورزی تنظیم کرد.
روش کار با روتیواتور به چه صورت میباشد؟
- عملکرد و انرژی موردنیاز گاوآهن دوار براساس ساختار و طراحی دستگاه، مشخصات زمین و سفتی و نرمی خاک متغیر است.
- اجزای روتیواتور شامل چرخ تثبیت عمق، کلاچ ایمنی، محور عرضی دوار یا روتور، دیرک بالا (محل اتصال ساق وسط)، پایه های اسکی شکل، اتصال یونیورسال، محفظه روتور، زنجیر (جهت انتقال نیرو از جعبه دنده به روتور)، جعبه دنده، تیغه ها، سیستم انتقال نیرو، سرپوش، چرخها و کفشهای تنظیم عمق و اهرمهای تنظیم کننده میباشد.
- روتیواتور با استفاده از محور دوار که مهمترین قسمت این ماشین است، و با اتصال به تراکتور نیروی محرک خود را تأمین میکند، و خاکورزی را انجام میدهد. با انتقال نیرو به قسمت ورودی سیستم اتصال نیروی گاوآهن باعث حرکت دستگاه میشود. روتیواتور از توان کششی تراکتور استفاده نمیکند و از توان دورانی یا شافت pto تراکتور بهره میگیرد.
در این قسمت دور محور ورودی کاهش یافته و نیرو توسط یک چرخ زنجیر به محور دوار دستگاه (روتور) منتقل میشود. با قرار گرفتن گاوآهن در خاک تیغه ها توده خاک را برش داده و آن را خرد میکنند. همچنین لایه های بریده شده خاک در برخورد با سرپوش گاوآهن دوار به قطعات ریزتری تبدیل میشوند. با کم و زیاد شدن سرعت دورانی روتور اندازه کلوخ خاکها ریزتر میشود (۱).
با افزایش رطوبت خاک سرعت محور گردنده نیز باید زیاد شود تا خاک به طور مداوم از میان محور گردنده عبور کند، ولی از کار در خاکهایی که بیش از حد مرطوب هستند باید خودداری کنید. از طرفی کار در خاک بسیار خشک نیز باعث پودر شدن خاک و ساییدگی تیغه ها و نیز افزایش انرژی مصرفی میشود.
برخی از انواع روتیواتور با استفاده از انرژی محرک خود و یا داشتن موتور کمکی جداگانه بدون استفاده از تراکتور حرکت میکند.
- عرض کار گاوآهن های دوار بنا بر نوعشان متفاوت است به طور معمول عرض کار برای انواع باغی حدود ۴۰ سانتیمتر به بالا و برای مدلهای بزرگتر از حدود ۲۰/۱ تا ۶۰/۴ متر متغیر است.
وظایف روتیواتور چیست؟
- خرد کردن خاک و آماده سازی زمین برای کاشت
- شخم باغات، شالیزارها و تاکستانها
- مخلوط کردن مواد شیمیایی و کود سبز با خاک
- تهیه بستر بذر
- احیای مراتع و زمینهای بایر
- صرفه جویی در مصرف سوخت، زمان و نیروی کارگری
- خرد کردن ساقه های باقیمانده گیاهان قبلی و اختلاط آن با خاک.
- خاکورزی نواری توأم با عمل کاشت
- خاکورزی محصولات ردیفی
- استفاده از آن بجای گاوآهن، دیسک و چنگه (هرس)
انواع روتیواتور
روتیواتور براساس ساختار، نوع کاربرد و زمین مورد استفاده به انواع متفاوتی تقسیم بندی میشود:
به طور کلی روتیواتورها به دو دسته روتیواتورهای ثابت و روتیواتورهای بازویی تقسیم بندی میشوند.
- روتیواتور ثابت در زمینهای زراعی بزرگ استفاده میشود و از نظر تعداد تیغه و پره با هم متفاوت اند.
- روتیواتور بازویی با اتصال به تراکتور با استفاده از ساختاری که دارد، میتواند به چپ و راست حرکت کند و همزمان کار خاکورزی را انجام دهد. از این دستگاه برای باغها استفاده میشود.
-روتیواتورها از لحاظ ساختاری به دو دسته تقسیم میشوند:
- روتیواتور دستی
از روتیواتور دستی برای خاکبرداری، برداشتن علفهای هرز و آماده سازی خاک برای کشت در مزارع کوچک و فضاهای بسیار کم استفاده میشود. نیروی حرکتی این ماشین با استفاده از چرخها تأمین میشود. روتیواتورهای دستی با سوخت برق یا بنزین کار میکنند.
- روتیواتور پشت تراکتوری
این ابزار با اتصال به تراکتور حرکت میکند و برای آماده‌سازی خاک در مقیاسهای بزرگتر استفاده میشود.
-از لحاظ منبع تأمین قدرت موردنیاز، روتیواتورها را به چهار دسته تقسیم میکنند:
- گاوآهن های دوار سوار یا کششی که از محور تواندهی تراکتور نیرو میگیرند. این دسته از ماشین آلات برای استفاده در محوطه‌سازی نهالستانها، گلخانه‌ها، تاکستانها و باغها استفاده میشوند. این ماشینها، زمین کشاورزی را تا عمق ۲۰-۱۵ سانتیمتر به راحتی خاکورزی میکنند.
- گاوآهن های دوار سنگین خودرو، که به صورت خودرو حرکت میکند و نیازی به تراکتور ندارد. از این روتیواتورها بیشتر برای کارهای ساختمانی و راهسازی استفاده شده و کمتر در کشاورزی کاربرد دارند.
- گاوآهن های دوار سوار یا کششی با موتور کمکی. این نوع گاوآهنها به وسیله تراکتور کشیده و یا حمل میشوند، اما محور دوار حرکت خود را از یک موتور کمکی دریافت میکند. از این گاوآهنها برای زمینهای کشاورزی بزرگ و با مساحت هکتاری استفاده میکنند. قابلیت خاکورزی تا عمق ۲۵-۱۷ سانتیمتر را دارند و زمین را برای کشت بذر آماده میکنند. این روتیواتورها قابلیت سازگاری به انواع شرایط سخت زمین کشاورزی را دارند.
- گاوآهن های دوار باغی کوچک خودرو، که دارای دو دستگیره هدایت کننده میباشند و توسط یک نفر که در پشت آنها می ایستد، هدایت میشوند. این دستگاه برای عملیاتهای سبک استفاده میشود. در باغها و زمینهای کوچک کاربرد دارد.
-گاوآهن های دوار براساس طرز قرارگیری روتور یا محور دوار به سه دسته تقسیم میشوند:
- گاوآهن های دوار با محور دوار عرضی
- گاوآهن های دوار با محور دوار افقی
- گاوآهن های دوار با محور دوار عمودی
معمولترین انواع گاوآهن های دوار از میان این دسته بندی، گاوآهن های دوار با محور دوار عمودی میباشند (۱و۴و ۲و۳).
نکات ایمنی هنگام کار با روتیواتور
- دقت کنید هنگام کار با روتیواتور پاها و دستهای خود را از تیغه ها دور نگه دارید.
- در آب و هوای بارانی با دستگاه کار نکنید.
- هنگام کار با دستگاه از گوشگیر، دستکش، عینک و ماسک استفاده کنید.
- قبل و بعد از کار با روتیواتور حتماً از سالم بودن قطعات دستگاه اطمینان حاصل کنید.
- قبل و بعد از کار با روتیواتور، تیغه های آن را تمیز کنید.
نتیجه‌گیری
کشاورزان برای استفاده از روتیواتورهای مختلف باید میزان کارایی برای هدف موردنظر، قیمت وکیفیت روتیواتورها را بسنجند و براساس هدف استفاده در زمینهای زراعی مختلف، دستگاه مناسب را استفاده کنند.
منابع
۱-اثر درصد رطوبت و وضعیت سرپوش بر روی عملکرد گاوآهن دوار. کیوان کسرایی و همکاران. دانشگاه شیراز. ۱۳۷۷.
۲-طراحی، ساخت و ارزیابی روتیواتور نرخ متغیر مبتنی بر اندازه‌گیری زبری سطح خاک. فرزاد محمدی و همکاران. دانشگاه کردستان. ۱۳۹۹.
۳-بررسی فنی و مصرف انرژی رتیواتور در خاکورزی و تأثیرآن بر خواص فیزیکی خاک و عملکرد علوفه و دانه شبدر در ناحیه شمال خوزستان. امیررضا اکبری و همکاران. دانشگاه کشاورزی و منابع طبیعی رامین خوزستان. ۱۳۹۶.
۴-ماشینهای کشاورزی. مؤلف: برایان بل. مترجم: محمدباقر دهپور. انتشارات دانشگاه گیلان. ۱۳۸۹.
واژه نامه
خاکورزی: یعنی خرد و نرم کردن کلوخ خاکها و مسطح و یکدست شدن زمین
دیسک و چنگه: ابزارهایی برای خاکورزی خاک و نرم کردن آن و دفن علفهای هرز