تجهیزات و ماشین آلات کشاورزی: علفکوب و خرمنکوب
نویسنده: مهناز زهیری
مقدمه
برداشت محصولات، مهمترین مرحله در کشت و کار کشاورزی میباشد. برای تولید با کیفیت، سرعت و دقت در برداشت محصولات از ماشینها و ادوات خاصی استفاده میشود. از ادوات مهم برداشت محصولات، میتوان ماشینهای خرمنکوب و علفکوب را نام برد که تحولی عظیم در صنعت کشاورزی به وجود آوردند. در ادامه با این ماشینها بیشتر آشنا خواهیم شد.
خرمنکوب
خرمنکوب یا کمباین غلات، وسیله‌ای است که باعث جداکردن یا کوبیده شدن بذرها و دانه ها از ساقه ها، سنبله، غلاف یا خوشه گیاه شده و درنهایت کاه و بذرها به صورت جداگانه جمع‌آوری میشوند. از خرمنکوب برای کوبش حبوبات، برنج، گندم، جو، نیشکر و … استفاده میشود. خرمنکوبی در اثر اعمال ضربه (توسط جزء گردنده کوبنده) یا در اثر ایجاد مالش یا در اثر فشار وارد بر مواد در داخل واحد کوبش یا در اثر ایجاد نیروی گریز از مرکز وارد بر دانه و یا با ترکیبی از آنها انجام میشود.
علفکوب
علفکوب وسیله ای برای خرد کردن گیاهان علوفه ای دامی مانند یونجه، کاه، چغندر و… میباشد که در انواع مختلف، با نیروی تراکتور یا نیروی برق کار میکند. این وسیله برای بسیاری از مزارع و دامپروریهای صنعتی موردنیاز میباشد.
ساختمان و اجزای خرمنکوب
اجزای خرمنکوب ها به طور کلی شامل واحد تغذیه، واحد کوبش (کوبنده و ضد کوبنده)، نقاله برگشت، نقاله بالابر، مخزن دانه، استوانه کلش کش، کاه پران، الکها، چرخ و فلک، سینی دانه، نقاله پیچی، پروانه باد و …..میباشد.
واحد تغذیه: در این بخش محصول وارد دستگاه میشود.
واحد کوبش: این بخش شامل استوانه ای دوار میباشد که باعث کوبش و جداکردن دانه از ساقه میشود.
نقاله برگشت، نقاله بالابر، نقاله پیچی: برای انتقال مواد به سمت واحدهای بالاتر دیگر میباشند.
الکها: برای جداسازی دانه ها و کاه میباشد.
انواع خرمنکوب ها
خرمنکوب ها براساس معیارهایی مانند نوع تغذیه، جریان محصول به داخل ماشین، نوع استوانه کوبنده و نوع محصول دسته بندی میشوند.
تقسیم بندی خرمنکوبها براساس نوع تغذیه
خرمنکوب ها از لحاظ نوع تغذیه به دو دسته تقسیم میشوند که شامل:
۱-سر تغذیه: واحدهای کوبشی که در آنها فقط بخش خوشه های محصول به داخل واحد کوبش وارد میشود. مزیت این روش این است که ساقه ها بدون تغییر باقی میمانند و عیب آن توان عملیاتی پائین ماشین است.
۲- تغذیه کامل: در این روش کل محصول به فضای بین کوبنده و ضد کوبنده وارد میشود. این روش دارای توان عملیاتی بالایی است اما برای محصولاتی با طول زیاد یا محصولاتی با ساقه مرطوب توان زیادی نیاز است.
تقسیم بندی خرمنکوب ها براساس نوع جریان محصول به داخل ماشین
۱_کوبنده های جریان محوری: در این نوع کوبنده ها محصول علاوه بر داشتن حرکت دورانی حرکت محوری نیز داشته و عمل کویش در طول مسیر مارپیچی در تمام طول کوبنده انجام میگیرد. این نوع کوبنده ها در محصولهای مرطوب دارای عملکرد خوبی هستند اما به توان بالایی نیاز دارند.
۲_کوبنده های جریان عمودی: در این نوع کوبنده ها عمل کوبش بین کوبنده و ضد کوبنده در اثر ضربه انجام میگیرد و محصول عمود بر کوبنده وارد دستگاه شده و فقط دور کوبنده دارای حرکت دورانی میباشد. این روش به کمترین توان نیاز دارد و فاصله بین کوبنده و ضد کوبنده به راحتی قابل تنظیم است ولی در محصولات مرطوب خوب کار نمیکند.
تقسیم بندی خرمنکوب ها براساس نوع استوانه کوبنده
۱_کوبنده و ضد کوبنده سوهانی: استوانه کوبنده از تعدادی جسم کوبنده تشکیل شده است که شبیه به سوهان آجدار است. برای عمل کوبش از یک ضد کوبنده که از تعدادی میله فولادی که به صورت موازی در کنار هم قرار گرفته اند و به کمک میله های خمیده که در اطراف و در وسط میله های قبلی هستند به یکدیگر متصل میباشند، استفاده میشود. از این کوبنده در خرمنکوبهایی که دارای جریان عمودی هستند، بیشتر استفاده میشود و به توان کمتری نیز نیاز دارد اما در کوبیدن محصولاتی با ساقه مرطوب خوب کار نمیکند.
۲_کوبنده و ضد کوبنده نبشی دار: در این کوبنده ها نبشی هایی که با لاستیک روکش شده اند جایگزین جسم کوبنده سوهانی میشوند. نبشی ها به شکل مورب قرار میگیرند و ضد کوبنده نیز با پوششی لاستیکی ساخته شده است. کوبیدن محصول در اثر ضربه نبشی ها حاصل میشود که نسبت به نوع سوهانی ملایمتر میباشد و برای محصولات دانه ریز مانند شبدر و یونجه به کار میرود.
۳_کوبنده و ضد کوبنده دندانه میخی: این کوبنده از تعدادی دندانه فولادی متصل به میله های فلزی نصب شده بر محیط خارجی تعدادی توپی تشکیل شده است. در این نوع کوبنده دندانه ها باعث دریده و یا پاره شدن مواد میشوند و نسبت به دو نوع دیگر بیشتر حالت در هم شکنندگی دارد و میتواند حجم بیشتری از مواد را شامل شود. این کوبنده برای انواع لوبیای خوراکی مورد استفاده قرار میگیرد زیرا عمل خرمنکوبی را خوب انجام می دهد و میزان ضایعات دانه کم میباشد. این نوع کوبنده دارای عملکرد خوبی در محصولات مرطوب میباشد و دارای طرحی ارزان نیز است.
۴_کوبنده های روتوری در این نوع کوبنده از یک یا دو روتور موازی هم برای عمل کوبیدن استفاده میشود. عمل تغذیه در قسمت جلوی کوبنده انجام میشود و بیشتر در کمباینهایی که به صورت جریان محوری تغذیه میشوند متداول هستند. روتورها در جهت عکس هم حرکت دارند و باعث حرکت مداوم محصول تا انتهای ضد کوبنده شده و عمل جدا کردم مواد را با بازده بالا انجام میدهند (۱).
تقسیم بندی خرمنکوب ها براساس نوع محصول
۱-خرمنکوب برنج
۲- خرمنکوب گندم
۳-خرمنکوب جو و …..
تقسیم بندی خرمنکوب ها براساس ساختار
۱-خرمنکوب ساده یا پشت تراکتوری: این نوع خرمنکوب ساقه های گیاهان را میکوبند و سپس سنبله ها و دانه را از یکدیگر جدا میکند. برخی دیگر کاه را نیز جدا میکند. در این نوع خرمنکوبها محور کوبنده دارای چندین تیغه مجهز است، که وجود این تیغه ها موجب خرد شدن بیشتر کاه غلات میشوند. این گونه خرمنکوبها دارای دو چرخ لاستیکی هستند. در این حالت، خرمنکوب به مالبند تراکتور متصل میشود و بوسیله تراکتور جابجا میشود. بعضی دیگر قابل نصب روی سه بازوی هیدرولیک تراکتور میباشند. این نوع خرمنکوبها دارای دو پایه فلزی هستند که هنگام کار بر روی زمین قرار میگیرند تا از لرزش دستگاه کم شود.
۲-خرمنکوب کامل: این نوع از دستگاه ها به صورت کاملاً پیشرفته و مجهز به تمام واحدهای برش، تغذیه، کوبش و … میباشد. در این دستگاه در کنار عملیات خرمنکوبی و جدا کردن دانه ها از کاه، واحدهای کیسه کردن و بسته بندی نیز وجود دارد. این ماشین بهترین و به صرفه ترین نوع خرمنکوبی برای زمینهای هکتاری میباشد، زیرا دقت و سرعت کار کشاورزان را افزایش میدهد.
ساختمان و اجزای علفکوب
اجزای علفکوب شامل بدنه، واحد تغذیه، واحد کوبش، مخزن علف، نقاله برگشت و بالابر، چرخ و …. میباشد.
انواع علفکوب ها
علفکوب ها براساس کارایی و ساختاری به علفکوبهای دستی، موتوری یا بنزینی و برقی تقسیم میشود.
علفکوب های دستی
استفاده از این علفکوب ها روشی قدیمی است، و امروزه با سایر روشها جایگزین شده است. در این دستگاه‌ها برای خرد کردن و آماده‌سازی علوفه از نیروی انسانی استفاده میشد و معمولاً در مزارع کوچک و یا مناطقی که دسترسی به برق یا ماشین‌آلات بزرگ وجود ندارد، استفاده میشوند. مزیت این نوع دستگاه‌ها قابلیت جابجایی آسان و قیمت مناسب میباشد.
علفکوب های موتوری
از این نوع علفکوب ها برای مزارع بزرگ و صنعتی استفاده میشود. نیروی محرک این دستگاه ها، موتور بنزینی یا دیزلی میباشد که نیازمند مصرف سوخت زیادی است. این دستگاه ها به دلیل داشتن تیغه های بزرگ و با قدرت، باعث افزایش سرعت و دقت این دستگاه میشود.
علفکوب های برقی
نیروی محرک این نوع علفکوبها، برق میباشد که به همین دلیل قابلیت جابجایی کمتری دارد، ولی دستگاه پرقدرتی است. و نسبت به علفکوبهای موتوری تولید صدای کمتری دارد. وزن کمتری دارند و برای مصارف خانگی و مزارع کوچک به صرفه میباشند.
علفکوب های تراکتوری
این نوع علفکوبها مهمترین و کاربردی ترین نوع علفکوبها برای مزارع بزرگ میباشد که بسیاری از کشاورزان آن را خریداری میکنند. این دستگاه‌ها به پشت تراکتور متصل شده و با استفاده از نیروی مکانیکی تراکتور، علوفه‌ها را خرد میکنند. این علفکوب برای خرد کردن علوفه یا مخلوط کردن چندین خوراک استفاده میشود (۳-۱).
نتیجه گیری
یکی از ادوات خاص و کاربردی در کشاورزی ماشینهای خرمنکوبی و علفکوبی میباشد. استفاده از ماشینهای خرمنکوب و علفکوب باعث افزایش راندمان کار کشاورزی، افزایش سرعت و دقت کار کشاورزان میباشد.
منابع
۱-پایان نامه کارشناسی ارشد. بهینه سازی عملکرد دستگاه خرمنکوب نخود به کمک روش سطح پاسخ. کامران سالاری و همکاران. دانشگاه بوعلی سینا. ۱۳۹۰.
۲-مقاله اثر سرعت دورانی استوانه کوبنده و نرخ تغذیه بر آسیبهای مکانیکی وارده به دانه گندم در عملیات خرمنکوبی. عبدالله ایمانمهر. نشریه ماشینهای کشاورزی. ۵(۱):۱۹۰-۱۸۴. ۱۳۹۴.
۳-تراکتورها و ماشینهای کشاورزی. جلد اول و دوم. داوود منصوری راد. انتشارات دانشگاه بوعلی سینا. ۱۳۸۹.
واژه نامه
خرمنکوب: Thereshers
علفکوب: lawn mower
روتور: به بخش چرخان یک دستگاه یا ماشین میگویند.
مالبند تراکتور: یکی از بخشهای تراکتور برای اتصال سایر ادوات و وسایل به تراکتور میباشد.