توسعه پایدار در کشاورزی: از پرماکالچر تا سیاست‌های حمایتی
نویسنده: مریم نراقی
کشاورزی و توسعه پایدار
پایداری و عدالت غذایی: چالش‌ها و راهکارهای کشاورزی مدرن
در دهه‌های اخیر، کشاورزی به واسطه فناوری‌های پیشرفته به تولیدات چشمگیری دست یافته است، اما این موفقیت هزینه‌های زیست‌محیطی و اجتماعی بسیاری به همراه داشته است. از مصرف زمین‌های طبیعی تا آلودگی منابع آب، تاثیرات کشاورزی صنعتی بر اکوسیستم‌ها و سلامت انسان‌ها نگرانی‌های بسیاری را برانگیخته است. در ادامه، به بررسی برخی از این چالش‌ها و راهکارهای پایدار می‌پردازیم.
چالش‌های کشاورزی صنعتی
۱. کاهش تنوع زیستی
توسعه کشاورزی صنعتی به تخریب زمین‌های طبیعی و استفاده از روش‌های تک‌محصولی انجامیده است. زمین‌هایی که زمانی زیستگاه گونه‌های متنوع بودند، اکنون برای کشت محصولات خاص به‌کار گرفته می‌شوند، که موجب کاهش تنوع زیستی و ایجاد مزارع حساس به بیماری‌ها شده‌اند.
۲. مصرف بیش‌ازحد کودهای شیمیایی
کودهای شیمیایی حاوی نیتروژن و فسفر، برای افزایش بازده محصولات کشاورزی استفاده می‌شوند، اما استفاده بیش از حد از آنها، باعث ایجاد رواناب‌هایی می‌شود که اکوسیستم‌های آبی را آلوده و موجب اتروفیکاسیون می‌کنند. این فرآیند باعث تولید جلبک‌های مضر و کاهش اکسیژن آب شده و به از بین رفتن زندگی آبزیان منجر می‌شود.
۳. بحران آب در کشاورزی
آبیاری بخش عظیمی از منابع آب شیرین جهان را به خود اختصاص داده است و تنها نیمی از این آب قابل بازیابی است. ساخت سدها و مخازن برای تأمین آب مزارع، اکوسیستم‌های اطراف را مختل می‌کند و در برخی موارد به شوری خاک و منابع آب منجر می‌شود که برای مناطق اطراف مضر است.
۴. آلودگی هوا و تغییرات آب‌وهوایی
کشاورزی صنعتی دومین عامل بزرگ انتشار گازهای گلخانه‌ای است که در تغییرات آب‌وهوایی و گرمایش جهانی نقش دارد. همچنین، تولید غذا و انتقال آن به مصرف‌کنندگان انرژی زیادی مصرف می‌کند که بر اثرات زیست‌محیطی می‌افزاید.
۵. نابرابری در توزیع غذا
علیرغم تولید کافی غذا در جهان، حدود دو میلیارد نفر از سوءتغذیه رنج می‌برند. عدم توزیع مناسب و افزایش هدررفت غذا در کشورهای توسعه‌یافته از مشکلات اصلی است. اگر اقدامات موثری برای کاهش هدررفت غذا و بهبود توزیع آن صورت گیرد، می‌توان به میزان قابل توجهی به رفع گرسنگی در جهان کمک کرد.
راهکارهای پایدار برای کشاورزی و عدالت غذایی
۱. پرماکالچر: راهکاری برای حفظ تنوع زیستی
پرماکالچر، یک سیستم کشاورزی پایدار است که بر اساس طراحی و مدیریت اکوسیستم‌های طبیعی شکل گرفته است. این روش با شبیه‌سازی محیط‌های طبیعی و تعاملات بین گونه‌های مختلف، سعی دارد تا تنوع زیستی را حفظ کند و در عین حال تولید غذای بهینه و پایدار را تضمین نماید.
اصول پرماکالچر
- تنوع زیستی
پرماکالچر بر اساس اصول تنوع زیستی عمل می‌کند. در این سیستم، به جای تمرکز بر کشت یک محصول، از کشت چندین محصول در کنار هم استفاده می‌شود. این روش باعث می‌شود که گیاهان به طور طبیعی با یکدیگر تعامل کنند و در نتیجه، آسیب‌پذیری نسبت به بیماری‌ها و آفات کاهش یابد
- حفاظت از منابع طبیعی
یکی از اهداف اصلی پرماکالچر، حفاظت از منابع طبیعی است. این سیستم با بهره‌گیری از روش‌های طبیعی برای مدیریت خاک، آب و انرژی، به کاهش مصرف منابع و حفظ اکوسیستم‌ها کمک می‌کند. به عنوان مثال، استفاده از روش‌های آبیاری بارانی و ذخیره آب باران، به بهینه‌سازی مصرف آب کمک می‌کند.
پرماکالچر بر این اصل تأکید دارد که تولید مواد غذایی باید به گونه‌ای باشد که تأثیر منفی بر محیط‌زیست نگذارد. با استفاده از تکنیک‌هایی مانند کشت چندمحصولی، کارآمدی تولید افزایش می‌یابد و در عین حال، آسیب به خاک و منابع آبی به حداقل می‌رسد .
سیستم‌های اکولوژیکلچر با درک و مدیریت روابط بین موجودات زنده در اکوسیستم، به دنبال ایجاد سیستم‌های خودپشتیبان است. این سیستم‌ها نه تنها برای تولید غذا، بلکه برای حفظ و تقویت تنوع زیستی نیز مفید هستند.
فواید پرماکالچر
- بهبود خاک: ایجاد تنوع در کشت‌ها و پرورش گونه‌های مختلف، به بهبود کیفیت خاک و جلوگیری از فرسایش آن کمک می‌کند.
- کاهش مصرف آب: استفاده از تکنیک‌های مدیریت منابع آب، باعث بهینه‌سازی مصرف و کاهش نیاز به آبیاری می‌شود.
- پایداری غذایی: پرماکالچر به تأمین غذای پایدار و محلی کمک می‌کند و می‌تواند به مقابله با گرسنگی و سوءتغذیه کمک کند .
در مجموع، پرماکالچر نه تنها به عنوان روشی پایدار، بلکه به عنوان مدلی برای زندگی در هماهنگی با طبیعت و منابع آن شناخته می‌شود. با توجه به چالش‌های زیست‌محیطی و اجتماعی کنونی، اجرای این سیستم می‌تواند به حفظ تنوع زیستی و توسعه پایدار کمک کند.
۲. کاهش مصرف کودهای شیمیایی و استفاده از جایگزین‌های طبیعی
جایگزین‌هایی مانند کمپوست و بیوچار می‌توانند به جای کودهای شیمیایی استفاده شوند. این کودهای طبیعی به بهبود کیفیت خاک و حفظ منابع آبی کمک می‌کنند و آلودگی را کاهش می‌دهند. بیوچار، به عنوان یکی از جایگزین‌ها، ضمن بهبود ساختار خاک، به کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای نیز کمک می‌کند.
۳. استفاده از فناوری‌های نوین در مدیریت منابع آب
فناوری‌هایی همچون آبیاری قطره‌ای و هوشمند می‌توانند مصرف آب را به حداقل برسانند. همچنین، پهپادها و سنسورها می‌توانند به کشاورزان کمک کنند تا با نظارت دقیق بر میزان آب موردنیاز محصولات، از هدررفت آب جلوگیری کنند.
۴. کشاورزی عمودی و شهری
کشاورزی عمودی و شهری برای مقابله با کمبود زمین‌های کشاورزی توسعه یافته است. در این روش‌ها، محصولات در محیط‌های کنترل‌شده و به صورت چندین طبقه رشد می‌کنند که به صرفه‌جویی در منابع و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای کمک می‌کند.
۵. سیاست‌گذاری‌های حمایتی و مشوق‌ها
برای تحقق کشاورزی پایدار، نیاز به سیاست‌های حمایتی و مشوق‌های مالیاتی وجود دارد. دولت‌ها می‌توانند با حمایت مالی از کشاورزان و ارائه آموزش‌های لازم، آنها را به استفاده از روش‌های پایدار ترغیب کنند. همچنین، ایجاد قوانین برای کاهش هدررفت غذا و بهبود زنجیره تامین می‌تواند به دسترسی بیشتر مردم به غذای کافی کمک کند.
۶. کاهش هدررفت غذا
بهبود زنجیره تأمین و کاهش هدررفت غذا، نقشی مهم در مقابله با نابرابری غذایی دارد. استفاده از بسته‌بندی‌های هوشمند و روش‌های پیش‌بینی تقاضا، می‌تواند به جلوگیری از هدررفت غذا کمک کند و منابع را بهینه‌سازی کند.
نتیجه گیری: به سوی آینده‌ای پایدار
با توجه به چالش‌های ذکر شده، کشاورزی پایدار و عدالت غذایی نیازمند تغییرات بنیادین در روش‌های کشاورزی و سیستم‌های توزیع غذاست. با حمایت از کشاورزی پایدار، کاهش مصرف منابع طبیعی، و بهبود عدالت غذایی، می‌توان به حفظ منابع طبیعی و رفع مشکلات گرسنگی در سطح جهانی دست یافت. از طریق اقدامات مشترک بین دولت‌ها، بخش خصوصی و کشاورزان، ما می‌توانیم آینده‌ای پایدارتر و منصفانه‌تر برای همه فراهم آوریم.
واژه نامه
نابرابری در توزیع غذا — Food distribution inequality
هدررفت غذا — Food wastage
سوءتغذیه — Malnutrition
کشت تک‌محصولی — Monoculture
اتروفیکاسیون — Eutrophication
شکوفه‌های جلبکی — Algal blooms
رواناب — Runoff
پرماکالچر — Permaculture
کودهای شیمیایی — Chemical fertilizers
مناطق مرده — Dead zones (refers to areas in water bodies where low oxygen levels kill aquatic life)
کشاورزی صنعتی — Industrial agriculture
محصولات غلات — Cereal crops (grains like wheat, corn)
گازهای گلخانه‌ای —Greenhouse gases
منابع
World Health Organization (WHO). (۲۰۲۳). Technical Report on Food Distribution Inequality and Its Impact on Food Security and Health. Geneva, Switzerland: WHO. This report discusses how food system disparities affect health, food safety, and the environment, with a focus on antibiotic resistance and zoonotic disease transmission.
Giordano, C., & Franco, S. (2021). Food Waste in Households: A Global Perspective. Sustainable Production and Consumption, 25, ۱۵۰-۱۶۰. This study from the University of Bologna highlights the impact of household food waste and its contribution to achieving Sustainable Development Goals (SDGs) related to food waste reduction and sustainable consumption.
World Resources Institute (WRI). (۲۰۲۱). Global Food Waste and Its Environmental Impacts. Washington, DC: WRI. This report examines global food waste, showing how approximately one-third of all food produced is lost, with significant effects on greenhouse gas emissions and resource depletion.
European Commission. (۲۰۱۹). FUSIONS: Food Use for Social Innovation by Optimising Waste Prevention Strategies. Food Security, ۳(۲), ۲۷-۴۲. Supported by the European Union, this project explores food waste across different stages of the EU food supply chain, providing a unified methodology for assessing and reducing waste, which has informed EU policy-making.