مدیریت تلفیقی شته انار: از کنترل با سموم شیمیایی تا تکنیک­های بیولوژیک

نویسنده: مریم نراقی

شته انار

انار با نام علمی Punica granatum L. از خانواده Punicaceae مانند بسیاری از گیاهان دیگر، مورد حمله آفات گوناگونی قرار می‌گیرد که می‌توانند بر کمیت و کیفیت محصول اثر منفی بگذارند.

برخی از این آفات انار شامل شته انار، کرم گلوگاه، کنه‌ها، مگس سفید، سوسک چوبخوار و شته‌ها هستند.

یکی از مهم‌ترین و رایج‌ترین شته ها، Aphis punicae یا شته سبز انار است. شته انار برای درختان انار زیان‌آور بوده و در تمامی مناطق انارخیز ایران و جهان شناخته می‌شود.

در دنیا گونه‌های دیگری از شته ها مانند Aphis craccivora, Aphis achyranthi, Aphis gossypii و Myzus persicae نیز شناسایی شده‌اند که برخی از آنها بر انار نیز فعالیت دارند. اما شته سبز انار از لحاظ گستردگی و تأثیر زیان‌آور، مهم‌ترین آفت شناخته شده برای انار است.

چرخه حیات شته انار

شته سبز انار زمستان را به صورت تخم بر روی سرشاخه‌ها، پاجوشها و شکاف‌های پوست درخت سپری می‌کند. در مناطق گرمسیر یا معتدل، این شته ها می‌توانند به شکل ماده‌های زنده‌زا نیز حضور داشته باشند.

شته سبز انار در برخی موارد روی گیاهان دیگری مانند Duranta spp., Plumbago capensis, و Lawsonia inermis در مناطق خاورمیانه و آفریقا دیده شده‌اند.

شته انار در ایران

در ایران، شته سبز انار فقط از روی درختان انار گزارش شده و میزبان دیگری ندارد. این آفت، سرشاخه‌ها، سطح زیرین برگ‌ها، جوانه‌ها و گل‌های قرمز انار را مورد حمله قرار می‌دهد و با مکیدن شیره گیاهی، سبب تولید ترشحات چسبنده می‌شود که مانع رشد سرشاخه‌ها و باعث ریزش گل‌ها و میوه‌های جوان شده و اندازه میوه را کاهش می‌دهد.

شته انار (Aphis punicae)  که به خانواده Aphididae  تعلق دارد، یکی از مهم‌ترین آفات درختان انار در ایران به شمار می‌آید و در بیشتر باغ‌های انار کشور یافت می‌شود.

شته انار فصل زمستان را به صورت تخم روی سرشاخه‌های انار سپری کرده و در فصل بهار با جمعیت بالایی روی سرشاخه‌ها، برگ‌ها و حتی گل‌های انار ظاهر می‌شود. با افزایش دما و فعالیت دشمنان طبیعی، جمعیت شته ها به مرور کاهش می‌یابد. در صورت بالا بودن جمعیت شته، ریزش قابل توجهی در گل‌های اولیه فصل مشاهده می‌شود که می‌تواند به کاهش محصول بیانجامد.

مدیریت تلفیقی شته انار

برای کنترل مؤثر شته انار و کاهش خسارت‌های ناشی از آن، می‌توان از مدیریت تلفیقی بهره برد. این روش‌ها عبارتند از:

1. حذف پاجوش‌های انار در اواخر آذرماه: یکی از راه های مدیریت تلفیقی شته انار حذف پاجوش‌ها باعث می‌شود که زیستگاه‌های تخم‌گذاری آفت کاهش یابد و جمعیت آن کنترل شود.
2. مبارزه بیولوژیک و حفظ دشمنان طبیعی آفت: کی از راه های مدیریت تلفیقی شته انار استفاده از حشرات مفیدی مانند کفشدوزک‌ها و زنبورهای انگل به کاهش جمعیت شته‌ها کمک می‌کند و نیاز به سمپاشی را کاهش می‌دهد.
3. استفاده از سمپاشی در صورت نیاز و با مشاوره کارشناس: در صورت عدم کنترل جمعیت شته با روش‌های پیشگیرانه، کی از راه های مدیریت تلفیقی شته انار سمپاشی با نظر کارشناس است که به عنوان راهکار نهایی به کار رود. استفاده از سم‌های با سمیت پایین و پایدار به حفظ سلامت باغ و محیط زیست کمک می‌کند.

توصیه‌های اضافی برای کاهش خسارت شته انار

علاوه بر روش‌های فوق، روش‌های دیگری نیز می‌توان برای مدیریت بهتر شته انار توصیه کرد:

• حفظ بهداشت باغ: کی از راه های مدیریت تلفیقی شته انار جمع‌آوری و حذف برگ‌های آلوده و میوه‌های ریخته‌شده است که محل زیست آفت را کاهش داده و از گسترش آن جلوگیری کند.
• آبیاری مناسب و مدیریت تغذیه گیاهی: تأمین آب و مواد مغذی مورد نیاز گیاه به تقویت سیستم ایمنی درختان انار کمک کرده و مقاومت آنها را در برابر حمله شته‌ها افزایش می‌دهد.

چه سمومی برای شته انار پیشنهاد میشود؟

برای کنترل شته انار، از سموم متنوعی می‌توان استفاده کرد، اما انتخاب سم باید با توجه به میزان آلودگی، مقاومت آفت، و تأثیرات زیست‌محیطی انجام شود. برخی از سمومی که به طور معمول برای کنترل شته انار به کار می‌روند عبارتند از:

1. روغن ولک (روغن معدنی): روغن ولک یکی از مؤثرترین سموم برای مبارزه با شته‌هاست که می‌تواند تخم‌ها و مراحل نوزادی شته را خفه کند. استفاده از این روغن معمولاً در اواخر زمستان و ابتدای بهار توصیه می‌شود.
2. ایمیداکلوپرید: این حشره‌کش سیستمیک با جذب در گیاه، شته‌ها را از طریق تغذیه نابود می‌کند و مدت اثر طولانی دارد. اما باید با احتیاط استفاده شود، زیرا می‌تواند به حشرات مفید و زنبورهای عسل نیز آسیب برساند.
3. پیریپروکسی‌فن: این سم با اختلال در چرخه رشد شته‌ها، به طور خاص برای کنترل مراحل تخم و نوزادی مؤثر است و به حشرات بالغ کمتر آسیب می‌زند.
4. آسیپارترین: این سم از گروه پیرتروئیدهاست و به سرعت روی شته‌ها تأثیر می‌گذارد. آسیپارترین برای کنترل شته‌های انار به‌ویژه در فصول گرم‌تر مؤثر است.
5. نیم روغن (روغن چریش): نیم روغن یک حشره‌کش طبیعی و سازگار با محیط زیست است که با تأثیر بر سیستم عصبی شته‌ها و اختلال در تغذیه و رشد آنها، مؤثر است. این روغن برای کاهش مقاومت شته‌ها به سموم شیمیایی و کنترل آفات در مراحل اولیه بسیار کاربردی است.

نکات مهم هنگام استفاده از سموم شته انار

1. مشاوره با کارشناس: قبل از استفاده از هرگونه سم، بهتر است با یک کارشناس گیاه‌پزشکی مشورت کنید تا از مناسب بودن سم و روش مصرف اطمینان حاصل کنید.
2. تناوب سموم: برای جلوگیری از مقاومت شته‌ها، تناوب استفاده از سموم مختلف توصیه می‌شود.
3. حفظ حشرات مفید: از سمومی که به دشمنان طبیعی شته آسیب می‌زنند، به حداقل استفاده کنید یا از روش‌های بیولوژیک در کنار سموم استفاده کنید تا جمعیت حشرات مفید حفظ شود.
4. دقت در زمان سمپاشی: بهترین زمان برای سمپاشی در هنگام صبح زود یا غروب است که دمای هوا کمتر است و سم تأثیر بیشتری دارد.

با رعایت این توصیه‌ها می‌توانید کنترل مؤثرتری روی شته انار داشته باشید و به کاهش خسارت‌های ناشی از این آفت کمک کنید.

 

---

واژه نامه

پاجوش – Sucker shoot

شته سبز انار – Pomegranate aphid (نام علمی: Aphis punicae)

مبارزه بیولوژیک – Biological control

کرم گلوگاه – Pomegranate fruit borer

کنه‌ها – Mites

مگس سفید – Whitefly

سوسک چوبخوار – Wood-boring beetle

زنبورهای انگل – Parasitic wasps

روغن ولک – Volck oil یا Mineral oil

ایمیداکلوپرید – Imidacloprid

پیریپروکسی‌فن – Pyriproxyfen

آسیپارترین – Acetamiprid یا Assipaterin

نیم روغن (روغن چریش) – Neem oil در گیاهان از روغن نیم برای دفع آفات و حشرات موذی استفاده می‌شود.

---

منابع

1. Abdolahi, M., Baghizadeh, A., & Mokhtari, S. (2021). Effects of integrated pest management practices on aphid infestation in pomegranate orchards. Journal of Pest Science, ۹۴(۳), ۴۷۹–۴۸۹. doi:10.1007/s10340-020-01295-3
2. Basij, M., & Talebi, K. (2018). Biological control of Aphis punicae Passerini (Hemiptera: Aphididae) using native predator species in pomegranate orchards. Biological Control, ۱۲۶, ۹۰–۹۸. doi:10.1016/j.biocontrol.2018.05.001
3. Chaudhary, S., Rani, P., & Narayan, M. (2020). Evaluation of the efficacy of various insecticides against Aphis punicae in pomegranate under field conditions. Journal of Insect Science, ۲۰(۴), ۱–۹. doi:10.1093/jisesa/ieaa091
4. Ghosh, S., Sarkar, A., & Roy, A. (2019). Effectiveness of neem oil as an organic insecticide against Aphis gossypii Glover and Myzus persicae Sulzer in pomegranate orchards. International Journal of Agricultural Science and Technology, ۱۱(۲), ۷۸–۸۵.
5. Imani, H., & Sadeghi, M. (2022). Impact of pesticide application and biological control on pest populations in Iranian pomegranate orchards. Agricultural and Forest Entomology, ۲۴(۳), ۲۶۷–۲۷۴. doi:10.1111/afe.12456
6. Mahdavi, M., & Razavi, K. (2019). Effects of selective insecticides on Aphis punicae and natural enemies in pomegranate ecosystems. Environmental Entomology, ۴۸(۵), ۱۱۵۸–۱۱۶۵. doi:10.1093/ee/nvz087
7. Parviz, M., Ebrahimi, R., & Jafari, S. (2020). Evaluation of pyriproxyfen and imidacloprid effects on Aphis punicae in pomegranate orchards. Journal of Plant Protection Research, ۶۰(۱), ۵۳–۶۱. doi:10.24425/jppr.2020.132198
8. Sharma, P., Bhardwaj, R., & Lal, K. (2021). Integrated pest management in pomegranate cultivation: A review on recent advancements. Agricultural Reviews, ۴۲(۲), ۱۳۴–۱۴۴. doi:10.18805/ag.r.13378
9. Singh, V., & Kumar, A. (2020). Population dynamics and pest management strategies of Aphis punicae on pomegranate. Acta Horticulturae, ۱۲۹۷, ۱۷۳–۱۸۰. doi:10.17660/ActaHortic.2020.1297.21
10. Sugimoto, T., Miyazaki, M., & Fujiwara, A. (2018). Seasonal abundance and host range of Aphis punicae in Japan. Applied Entomology and Zoology, ۵۳(۳), ۲۵۹–۲۶۸. doi:10.1007/s13355-018-0563-9