نقش کشاورزی ارگانیک در پیشگیری از بیماریها
نویسنده: صفیه عرب
۱-کشاورزی ارگانیک
کشاورزی ارگانیک (Organic agriculture) به عنوان کشاورزی طبیعی یا کشاورزی زیستی، گونه ای از کشاورزی است که در تولید و فرآوری محصولات آنها از کودهای شیمیایی، سموم و دستکاری های ژنتیکی استفاده نمیشود و همه مراحل تقویت زمین، کاشت و برداشت با استفاده از نهادهای طبیعی (مثل کود زیستی، کمپوستها و حشرات) صورت میگیرد. کشاورزی ارگانیک به عنوان کهن ترین زیست بوم کشاورزی جهان در نظر گرفته میشود (۱).
کشاورزی ارگانیک، سیستمی تولیدی است که سلامت خاک، اکوسیستمها و انسان را پایدار میسازد. از مهمترین مزایای کشاورزی ارگانیک، تأثیر مثبت آن بر سلامت مصرف کننده است. با کاهش استفاده از سموم شیمیایی و هورمونها در کشاورزی ارگانیک، محصولات به دست آمده از این سیستم غنی تر و مفیدتر برای سلامت افراد محسوب میشوند. فرآورده های کشاورزی زیستی در کشور ما با نام محصولات سالم و در کشورهای اروپایی و آمریکایی با نام کشاورزی زیستی یا کشاورزی بیولوژیک شناخته میشوند. از فواید کشاورزی ارگانیک میتوان به تولید غذا با کیفیت بالا، همگامی با طبیعت و نه سلطه بر آن، بهره گیری از منابع تجدید شونده تا حد امکان، تقویت چرخه های بیولوژیکی و حفظ و افزایش حاصلخیزی خاک در دراز مدت اشاره کرد (۲).
آمارهای رسمی حاکی از آن است که کشورهای هند، اتیوپی و مکزیک جزء پرچمداران تولید محصولات ارگانیک استاندارد در جهان هستند و بیشترین نیاز به فرآورده های ارگانیک در کشورهای اروپایی توسط هند تأمین میشود. کشورهای غربی، مصرف کننده بزرگ این محصولات در جهان میباشند. آلمان تقریباً مهد ارگانیک دنیاست. بهترین محصولات کشاورزی ارگانیک دنیا نصیب آمریکا میشود که بازار بسیار خوبی برای آن دارد (۳).
اما وضع کشور ما نسبت به کشورهای اطراف بهتر است ولی در آسیا و همچنین در جهان اصلاً وضعیت مناسبی وجود ندارد. در بهترین حالت کشور ما میتواند تا ۱۰ درصد محصولات خود را به ارگانیک اختصاص دهد اما تولید محصولات ارگانیک و ظرفیت بالای آن برای فاصله گرفتن از اقتصاد نفتی یکی از موتورهای محرک اقتصاد مقاومتی است (۴).
۲- نقش کشاورزی ارگانیک در پیشگیری از بیماریها
کشاورزی ارگانیک به عنوان واکنشی در برابر اثرات منفی کشاورزی مدرن صنعتی در قرن ۲۰ توسعه یافته است کشاورزی مدرن به دلیل آلودگی محیط، کاهش حاصلخیزی خاک، کاهش سر زندگی گیاه، کاهش تنوع زیستی، کاهش کیفیت خاک را در پی دارد که اثرات منفی بر سلامت انسان می گذارد. روشهای کشاورزی ارگانیک به عنوان جایگزینی برای روتین های کشاورزی مرسوم بیشتر توسط خود کشاورزان توسعه داده شده است (۵).
این نوع کشاورزی به دنبال ارائه غذای اصیل با رعایت فرآیندهای چرخه ی زندگی طبیعی است. این روش شامل مدیریت زیست محیطی زمین برای متعادل کردن زندگی حیوانات، محیط طبیعی، محصولات غذایی است. از کودهای مصنوعی، مواد شیمیایی تا حد امکان اجتناب میشود که این سبب میشود جمعیت حشرات مفید، میکروارگانیسمها، سایر جانداران زیستگاه خود را در زمینهای کشاورزی ارگانیک از دست ندهند. از ویژگیهای مهم کشاورزی ارگانیک حاصلخیزی طولانی مدت خاک با حفظ سطح مواد آلی، مدت زمانی که خاک در معرض نیروهای فرسایشی قرار میگیرد کاهش مییابد، تنوع زیستی خاک افزایش مییابد و هدر رفتن مواد مغذی کاهش مییابد که این امر به حفظ و افزایش بهره وری خاک کمک میکند، نفوذ سیستمهای ارگانیک با مدیریت مناسب خطر آلودگی آبهای زیر زمینی را تا حد زیادی کاهش میدهد (۶).
کشاورزی ارگانیک به کاهش اثر گلخانه ای، گرمایش جهانی از طریق جذب کربن در خاک کمک میکند. به تغییرات آب و هوایی و حفاظت از لایه ازون کمک میکند اما انتقال از کشاورزی معمولی به کشاورزی ارگانیک ممکن است زمان بر و دشوار باشد. زیرا نبود جایگزین های طبیعی برای برخی از مواد شیمیایی مانند سمها، علفکشها به عنوان یکی از عوامل محدود کننده کشتهای ارگانیک در دنیا مطرح میباشد. کشاورزی ارگانیک یک روش عالی برای کاهش آلاینده ها میباشد. آلاینده ها شامل سموم دفع آفات (که بسیاری از آنها به عنوان عوامل احتمالی ابتلا به سرطان طبقه بندی شده اند) فلزات سنگین (سرب و جیوه)، حلالهایی نظیر بنزن و تولوئن میشوند (۷).
به حداقل رساندن این سموم یک مزیت مهم برای سلامتی انسان است. فلزات سنگین همچنین میتوانند به عملکرد اعصاب آسیب وارد نموده که منجر به بیماریهایی نظیر ام-اس (multiple sclerosis) شوند و در تولید هموگلوبین به شکلی دخالت کنند که کم خونی را افزایش دهند. حلالها نیز میتوانند به عملکرد گلبولهای سفید آسیب وارد کرده و از توانایی سیستم ایمنی بدن در مقابل عفونتها بکاهند (۸).
۳- نتیجه گیری
غذا یکی از مهمترین نیازهای بشر میباشد. سیستمهای کشاورزی رایج با کاربرد بیش از اندازه نهاده های شیمیایی، منابع طبیعی را دچار آسیب کرده که خسارات جبران ناپذیری بر سلامت انسانها وارد میسازد از این رو بشر با ارائه تدابیری نظیر کشاورزی ارگانیک سعی در جلوگیری از این رویه فاجعه آمیز نمود. توسعه سیستمهای غذایی سالم، سازگار با محیط زیست از اولویتهای بین المللی است که استفاده از نظام ارگانیک به سلامت محیط زیست، جامعه کمک میکند (۹).
مواد غذایی ارگانیک حاوی مقادیر بالاتری از مواد مغذی نظیر ویتامینها و مواد معدنی هستند. در واقع مواد غذایی ارگانیک حاوی ترکیبات فعال زیستی (پلی فنولها، آسکوربیک اسید، ویتامین c و کاروتنوئیدها) بیشتر، مواد ناسالم (کودهای مصنوعی و سموم دفع آفات) کمتری هستند. علاوه بر اینها محتوای بیشتر فیبر در مواد غذایی ارگانیک ممکن است تأثیر مثبتی بر روده و سلامتی دارد و خطر بیماریها را کاهش میدهند. غذاهای ارگانیک در مقایسه با غذاهای معمولی دارای فعالیت ضد جهش زایی هستند. از تکثیر سلولهای سرطانی جلوگیری میکنند. علاوه بر این کشاورزی ارگانیک به افزایش تنوع زیستی نیز کمک میکند (۱۰).
سطح فلاونوئیدهای موجود در محصولات ارگانیک نسبت به محصولات دیگر بیشتر است. بالا بودن میزان فلاونوئیدها باعث جلوگیری از ابتلا به بیماریهای قلبی عروقی میشود. مطالعات جدید نشان میدهد که میزان کادمیوم محصولات ارگانیک نسبت به محصولات معمولی تا ۴۸ درصد کمتر است. یکی دیگر از عواملی که سبب میشود محصولات ارگانیک مغذی تر باشند این است که فرصت کافی برای رشد به آنها داده میشود و توسط هورمونها، کودهای شیمیایی فرآیند رشد آنها تسریع نمیشود. فرصت کافی برای دریافت مواد معدنی از خاک را خواهند داشت (۱۱).
منابع
۱- مروری بر کشاورزی ارگانیک. مرتضی خوشخوی. ۱۳۹۵. نشریه: پژوهشهای راهبردی در علوم کشاورزی و منابع طبیعی.
۲- کشاورزی ارگانیک. زینب ملک زاده و همکاران. ۱۳۸۹. همایش ملی دانشجویی اکولوژی حفاظت.
۳- کشاورزی ارگانیک گسترش می یابد. نصر اصفهانی و همکاران. ۱۳۸۵. نشریه: سرزمین سبز.
۴- بررسی وضعیت کشاورزی ارگانیک در ایران. مقیسه سعید. ۱۳۹۰. مرکز پژوهشهای مجلس شورای اسلامی.
۵- پیشرفت اقتصادی کشاورزی ارگانیک ضرورت توسعه پایدار در بخش کشاورزی. علیرضا دهش. ۱۳۹۳. کنگره پیشگامان پیشرفت
۶- کشاورزی ارگانیک راهکاری برتر در حفاظت از محیط زیست و دستیابی به توسعه پایدار. فاطمه رزاقی بور خانی. ۱۳۸۸. همایش ملی انسان، محیط زیست و توسعه پایدار.
۷- ارزش گذاری اقتصادی محصولات ارگانیک، کاربرد رهیافت ترجیحات اظهار شده (مطالعه موردی: گوجه ارگانیک دشت مرغاب). محمد هاشمی و همکاران. ۱۳۹۵. نشریه: تحقیقات اقتصاد و توسعه کشاورزی ایران.
۸- اثرات سوء بکارگیری سموم شیمیایی در محصولات غیر ارگانیک و اهمیت توسعه کشاورزی ارگانیک. محمد امین آسودار و همکاران. ۱۳۹۲. همایش ملی آلایندهای کشاورزی و سلامت غذایی، چالشها و راهکارهای شیوه های نوین در حذف آلاینده ها.
۹- مقایسه محصولات کشاورزی ارگانیک، سنتی و تراریخته. الهام باقری راد و همکاران. ۱۳۹۷. نشریه: مهندسی ژنتیک و ایمنی زیستی.
۱۰- نقش کشاورزی ارگانیک در سلامت و امنیت غذایی پایدار. حسین یعقوبی و همکاران. ۱۴۰۱. سومین همایش جایگاه محصولات استراتژیک در امنیت غذایی و کشاورزی پایدار.
۱۱- سلامت و کیفیت فراوردهای ارگانیک و تراژن. میترا ملایی پروری و همکاران. ۱۳۹۹. نشریه: پژوهشهای راهبردی در علوم کشاورزی و منابع طبیعی.