نگهداری از باغ های چهار فصل
نوسنده: رویا ستاری
باغ های چهار فصل
باغ های چهار فصل به عنوان یک سیستم طراحی باغی، به گونه‌ای طراحی می‌شوند که در هر فصل سال جذابیت و زیبایی خود را حفظ کنند. این نوع باغ ها به دلیل تنوع گیاهی و استفاده از اصول طراحی خاص، به کشاورزان و باغبانان این امکان را می‌دهند که در تمام طول سال از زیبایی و محصولات طبیعی بهره‌مند شوند. نگهداری از این نوع باغ ها نیاز به دانش خاصی در زمینه انتخاب گیاهان مناسب، آبیاری، هرس و دیگر موارد دارد تا باغ در هر فصلی سالم و پربار باقی بماند.
انتخاب گیاهان مناسب برای باغ چهار فصل
برای ایجاد یک باغ چهار فصل، انتخاب گیاهان صحیح و متناسب با شرایط اقلیمی و خاک منطقه ضروری است. گیاهان باید به گونه‌ای انتخاب شوند که در هر فصل از سال ویژگی‌های جذابی از خود نشان دهند. برای مثال:
۱- گیاهان بهاری: گل‌هایی مانند سنبل، زنبق، و نرگس که در اوایل بهار گل می‌دهند، باید در بخش‌هایی از باغ کاشته شوند که نور خورشید کافی دریافت کنند.
۲- گیاهان تابستانی: گل‌های تابستانی مانند گل محمدی، گل لاله، و بگونیا می‌توانند در تابستان رنگ‌های زیبا و طراوت به باغ ببخشند.
۳-گیاهان پاییزی: درختانی مانند افرا و بلوط که در پاییز برگ‌هایشان به رنگ‌های زیبا تبدیل می‌شوند، و گیاهانی مثل خرزهره که در این فصل شکوفه می‌دهند، می‌توانند باغ را در این فصل نیز جذاب کنند.
۴- گیاهان زمستانی: گیاهانی مانند سوزنی‌ها (مثل کاج و سرو) و بعضی از انواع رز که در زمستان نیز دوام دارند، می‌توانند جلوه زیبایی به باغ بدهند.
آبیاری
آبیاری یکی از مهم‌ترین عوامل نگهداری از باغ‌های چهار فصل است. نیاز آبی گیاهان بسته به فصل و نوع گیاه متفاوت است. در فصل بهار و تابستان که رشد گیاهان به اوج خود می‌رسد، نیاز به آبیاری بیشتر است. اما در فصل‌های پاییز و زمستان، بسیاری از گیاهان رشد کمی دارند و نیاز به آبیاری کمتری دارند. در این زمان‌ها، توجه به جلوگیری از غرقاب شدن ریشه‌ها و استفاده از سیستم‌های آبیاری هوشمند می‌تواند به حفظ سلامت گیاهان کمک کند.
هرس و مدیریت رشد گیاهان در باغ های چهار فصل
هرس به موقع و مناسب یکی از اصول مهم نگهداری از باغ‌های چهار فصل است. هرس به گیاهان کمک می‌کند تا از رشد بی‌رویه جلوگیری کرده و به شکل‌دهی درست آنها کمک کند. در اغلب موارد، هدف از هرس زیباسازی یا پیرایش ظاهر گیاه است. شاخه های شکسته یا آسیب دیده نیز باید حذف شوند. به عنوان مثال:
- هرس تابستانه برای حذف گل‌های پژمرده و شاخه‌های خشک و بیمار ضروری است.
- هرس زمستانه معمولاً برای درختان بدون برگ و گیاهان نیمه‌خزان انجام می‌شود تا به رشد بهتر در فصل‌های آینده کمک کند.
- هرس بهاری به گیاهان کمک می‌کند تا رشد بهتری داشته باشند و از انرژی گیاه در فصل رشد استفاده بهینه صورت گیرد.
مراقبت از خاک
نگهداری از خاک و بهبود شرایط آن برای رشد سالم گیاهان چهار فصل ضروری است. خاک باید از نظر مواد مغذی، زهکشی و پی اچ بهینه باشد. استفاده از کمپوست و مواد ارگانیک به بهبود ساختار خاک کمک می‌کند. در پاییز، بهتر است از مالچ برای محافظت از ریشه‌ها در برابر سرمای زمستان استفاده شود.
مبارزه با آفات و بیماری‌ها
باغ‌های چهار فصل ممکن است در معرض آفات و بیماری‌ها قرار گیرند که بر سلامت گیاهان تاثیر منفی می‌گذارد. استفاده از روش‌های ارگانیک مانند استفاده از آفت‌کش‌های طبیعی یا تله‌های حشره‌ای می‌تواند کمک‌کننده باشد. همچنین، نظارت مداوم بر وضعیت گیاهان و شناسایی زودهنگام آفات و بیماری‌ها از اهمیت بالایی برخوردار است.
اصول دفع آفات
موفقیت باغبان در جلوگیری از خسارات حشرات، عوامل بیماریزا و علف های هرز، بستگی دارد به چگونگی به کارگیری چهار اصل اساسی دفع آفات که عبارتند از:
۱-پیشگیری از ورود آفات که شامل موارد زیر می باشد:
بهره گیری از بذرها و قلمه های پیراسته از آفت
استریل کردن لوازم و مواد تکثیر
قرنطینه گیاهی
۲-ریشه کنی شامل:
حذف و نابود کردن گیاهان آلوده
وجین کردن و کولتیواتور زدن[۱]
نابود کردن میزبان های ثانوی
تناوب زراعی و سمپاشی خاک
از بین بردن قسمت های خسارت دیده میزبان
جمع آوری بقایای آلوده گیاه
سمپاشی، گردپاشی و شستشو
۳-حفاظت شامل:
تغییر محیط
سمپاشی و گردپاشی
۴-مقاومت
دفع بیولوژیک آفات در باغ های چهار فصل
دفع بیولوژیک مبتنی بر سه روش است:
- معرفی دشمنان طبیعی آفات به محیط کشاورزی: امروزه حشراتی مانند کفشدوزک و شیخک، از جمله گونه های با ارزش و حمایت شده محسوب می شوند؛ چرا که این حشرات، گونه هایی از حشرات دیگر را که برای گیاهان زینتی زیانبارند، شکار می‌کنند.
- گسترش دادن مقاومت واریته های گیاهان: واریته های مقاوم، به دو روش طبیعی و برنامه های تحقیقاتی مفصل و پرهزینه توسعه می‌یابد. محققان، شماری از گیاهان میزبان را که دارای کیفیت های مطلوب هستند پدید می‌آورند؛ به طوریکه این گیاهان مقاوم، در برابر فعالیت عوامل بیماری و حشرات، کمترین آسیب را می‌بینند. واریته های مقاوم جمعیت آفات اولیه را کاهش نمی دهند، بلکه می‌توانند جمعیت آفات ثانوی را، از راه جلوگیری از جای گرفتن زیاد آفات اولیّه، کاهش دهند.
- تناوب زراعی: تناوب زراعی، به عنوان روشی مؤثر در دفع بیولوژیک عوامل بیماریزای میزبان هایی معین شناخته می‌شود؛ این میزبان ها، در خاک مقاومند. این روش، با کشت محصولات متراکم و سایه دار، می‌تواند به دفع علفهای هرز نیز کمک کند.
حفاظت از گیاهان در زمستان
در زمستان، بسیاری از گیاهان نیاز به مراقبت ویژه دارند تا از سرمای شدید محافظت شوند. برای گیاهان حساس به سرما می‌توان از پوشش‌های مخصوص مانند پارچه‌های عایق یا پلاستیک‌های ضد یخ استفاده کرد. همچنین، قرار دادن گیاهان در مکان‌هایی با دمای متعادل و دور از بادهای شدید می‌تواند از آسیب‌های سرمایی جلوگیری کند.
زمان کاشت بذر در باغ های چهار فصل
زمان کاشت بذر به موقعیت جغرافیایی منطقه بستگی دارد:
الف)کاشت پاییزه: در نیمه مهر ماه تا اوایل آبان ماه صورت می‌گیرد بذرهایی که قدرت نگهداری کمی دارند و تمایل به فاسد شدن آنها زیاد است مانند بذر های شاه بلوط هندی[۲]، شاه بلوط و فندق می‌باشد.
ب)کاشت بهاره: دوره کاشت مناسب برای اکثر بذرها از اسفند تا اوایل اردیبهشت است کاشت دیرتر طول فصل رشد را کم کرده و خطر بیشتر برای جوانه زدن بذرهایی است که در معرض تنش های خشکی ناشی از آبیاری ناکافی قرار می‌گیرد.
ج)کاشت تابستانه: این روش کمتر معمول بوده و در موارد استثنائی که بذرها جمع‌آوری شده برای چند روز یا چند هفته زنده می‌مانند به کارمی‌رود. مانند بذر گونه های افرای قرمز و افرای قندی. بذرها را در پیت خزه مرطوب در حدود ۲۱ درجه سانتی‌گراد به مدت ۷-۵ روز وادار به جوانه زنی می‌کنند. برای بذرهای خیلی خشک، بالای ۱۰ روز می‌باشد. سپس به روش معمولی کاشته می‌شود و بستر بذر توسط پارچه، سایه‌اندازی می‌گردد.(۲)
نتیجه‌گیری
نگهداری از یک باغ چهار فصل نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و توجه به جزئیات مختلفی همچون انتخاب گیاهان مناسب، آبیاری، هرس، مدیریت خاک و مبارزه با آفات است. با رعایت اصول صحیح نگهداری و استفاده از روش‌های علمی و طبیعی، می‌توان از زیبایی و پرباری این نوع باغ‌ها در طول سال بهره‌مند شد. همچنین، یک باغ چهار فصل می‌تواند به عنوان یک الگوی پایدار برای حفظ تنوع زیستی و کاهش مصرف منابع طبیعی در نظر گرفته شود.
[۱] Cultivation
[۲] Aesculus
منابع
- باغبانی تزئینی، منوچهرکرکان و همکاران، سازمان پارک ها و فضای سبز شهر تهران، ۱۳۷۲.
- اصول ازدیاد و تکثیر گیاهان زینتی، محمدباقر مشتاقیان و همکاران، تحقیقات آموزش کشاورزی، ۱۳۹۶.