ویروس پیچیدگی برگ گوجه‌فرنگی علائم، انتقال، و راهکارهای مدیریت
نویسنده: رویا ستاری
مقدمه
ویروس پیچیدگی برگ گوجه‌فرنگی یکی از مهم‌ترین و مخرب‌ترین بیماری‌های ویروسی در گوجه‌فرنگی است که خسارات اقتصادی قابل توجهی را در مناطق مختلف جهان به همراه دارد. این ویروس از خانواده جمینی ویریدا و جنس بگومو ویروس است و عمدتاً توسط مگس سفید منتقل می‌شود .
علائم بیماری
علائم بیماری در گوجه‌فرنگی شامل زردی برگهای جوان، پیچیدگی برگها به سمت بالا یا داخل، کاهش رشد و کوتولگی، ارغوانی شدن رگبرگ ها، ریزش گل‌ها و کاهش شدید عملکرد می‌باشد. در صورت آلودگی زودهنگام، ممکن است هیچ میوه‌ای تولید نشود .
انتقال و گسترش
بیماری از طریق تغذیه مگس سفید از شیره گیاهی گیاهان آلوده به گیاهان سالم منتقل می‌شود. این ویروس به‌طور عمده در مناطق گرمسیری و نیمه‌گرمسیری جهان گسترش یافته است و در سال‌های اخیر به دلیل افزایش جمعیت مگس سفید و تجارت بین‌المللی گیاهان، شیوع آن افزایش یافته است. میزبان‌ها: اگرچه گوجه‌فرنگی میزبان اصلی این ویروس است، این ویروس می‌تواند سایر گیاهان از خانواده‌های مختلف مانند فلفل، بادمجان، لوبیا، و برخی گیاهان زینتی را نیز آلوده کند .
تعیین درجه آلودگی در مزرعه
روش اول: درجه آلودگی و واکنش هر گیاه نسبت به ویروس عامل بیماری بر اساس علائم ظاهری به چهار درجه، صفر (مقاوم) – بدون علائم، ۱ (نیمه مقاوم)- پیچیدگی برگهای فوقانی ۲ (حساس) -پیچیدگی، تاولی و زردی برگها و ۳ (بسیار حساس)- کوتولگی و تغییر شکل گیاه تفکیک میشوند. روش دوم : درجه آلودگی هر برگ و گیاه بر اساس علائم ظاهری به چهار درجه، صفر – بدون علائم ۱- زردی خیلی مختصر حاشیه برگچه ها در سطح فوقانی، ۲- مقداری زردی و پیچیدگی مختصر انتهای برگچه و ۳- علائم شدید، زردی، پیچیدگی و کوتولگی شدید و واکنش گیاه و ارقام بر اساس میانگین درجات اکتسابی به سه گروه مقاوم با درجه صفر تا ۹۹/۰، نیمه مقاوم با درجه ۱ تا ۹۹/۱ و حساس با درجه ۲ تا ۳ تفکیک می شوند. روش سوم: که در واقع نسخه ای از روش دوم است بدین ترتیب است که درجه آلودگی هر برگ و گیاه بر اساس علائم ظاهری به پنج درجه، صفر – بدون علائم، ۱- زردی خیلی مختصر حاشیه برگچه‌ها در سطح فوقانی،۲- مقداری زردی و پیچیدگی مختصر انتهای برگچه،۳- دامنه وسیعی از زردی، پیچیدگی و فنجانی شدن برگها همراه با مقداری کوتولگی و ۴- کوتولگی شدید، زردی، فنجانی شدن و پیچیدگی برگها و واکنش گیاه و ارقام بر اساس میانگین درجات اکتسابی به چهار گروه مقاوم با درجه صفر تا ۹۹/۰ ،نیمه مقاوم با درجه ۱ تا ۹۹/۱، حساس با درجه ۲ تا ۹۹/۲ و بسیار حساس با درجه ۳ تا ۴ تفکیک میشوند. روش چهارم: درجه آلودگی و واکنش گیاه بر اساس درصد آلودگی گیاه به شش درجه، صفر (بسیار مقاوم)، ۱(مقاوم)- یک تا ۲۵، ۲(نیمه مقاوم)، ۲۶ تا ۵۰، ۳(نیمه حساس)- ۵۱ تا ۷۵، ۴(حساس)- ۷۶ تا ۱۰۰ با علائم خفیف و ۵(بسیار حساس)-۷۶ تا ۱۰۰ درصد با علائم خفیف تا متوسط تفکیک میشوند.
مدیریت بیماری
۱.استفاده از ارقام مقاوم: کشت ارقام مقاوم به بیماری یکی از مؤثرترین روش‌ها برای کاهش خسارت‌های ناشی از این ویروس است . همچنین با کاشت نشاها در خزانه و سپس کاشت آنها در مزرعه به طوری که گیاهان با اوج فعالیت مگس سفید مواجه نشوند، میتوان از خسارت جلوگیری کرد.
۲.مدیریت مگس سفید- کنترل شیمیایی: استفاده از حشره‌کش‌های مناسب برای کاهش جمعیت مگس سفید مانند کالیپسو و دیازینون. کنترل بیولوژیکی: استفاده از دشمنان طبیعی مگس سفید مانند اینکارسیا فرموسا. استفاده از توری‌های محافظ: نصب توری‌های با چشمه‌ریز مناسب برای جلوگیری از ورود مگس سفید به مزارع و استفاده از کارت ها و نوار های زرد چسبنده.
۳. مدیریت زراعی: چرخش زراعی: کشت گیاهان غیرمیزبان به‌منظور کاهش جمعیت مگس سفید. پاکسازی بقایای گیاهی: جمع‌آوری و نابودی بقایای گیاهی آلوده پس از برداشت. استفاده از مالچ: استفاده از مالچ مثل ورقه های آلومینیومی و کاه گندم برای کاهش جمعیت مگس سفید و حفظ رطوبت خاک.
نتیجه‌گیری
ویروس پیچیدگی برگ گوجه‌فرنگی یکی از بیماری‌های ویروسی مهم در گوجه‌فرنگی است که می‌تواند خسارات اقتصادی قابل توجهی به همراه داشته باشد. مدیریت مؤثر این بیماری نیازمند ترکیبی از استفاده از ارقام مقاوم، کنترل مگس سفید، و اعمال روش‌های مدیریت زراعی مناسب است. با اتخاذ این استراتژی‌ها، میتوان از شیوع و گسترش این بیماری جلوگیری کرده و تولید گوجه‌فرنگی را در مناطق آلوده حفظ کرد.
منبع
ارزیابی و کنترل بیماری های سبزی، عباس خیری، آموزش و ترویج کشاورزی، ۱۳۹۳.
ویروس پیچیدگی برگ گوجه‌فرنگی (TYLCV) Tomato Yellow Leaf Curl Virus
مگس سفید (Bemisia tabaci)
خانواده جمینی ویریدا Geminiviridae
جنس بگومو ویروس Begomovirus
اینکارسیا فرموسا Encarsia formosa