تجهیزات و ماشین آلات کشاورزی: گاوآهن دوطرفه
نویسنده: رویا ستاری
مقدمه
گاوآهن ها ابزار های اصلی برای شخم زدن خاک در کشاورزی هستند. این ابزارها به وسیله ایجاد شیارهایی در زمین، ساختار خاک را بهبود می‌بخشند و شرایط مناسب برای رشد گیاهان فراهم می‌آورند. گاوآهن ها به انواع مختلفی تقسیم می‌شوند که یکی از مهم‌ترین آنها گاوآهن دوطرفه است. این مقاله به بررسی ویژگی‌ها، مزایا و کاربرد های گاوآهن دوطرفه در کشاورزی می‌پردازد.
تعریف گاوآهن دوطرفه
گاوآهن دوطرفه، همان‌طور که از نامش پیداست، گاوآهنی است که قادر به شخم زدن خاک از هر دو طرف خود می‌باشد. این نوع گاوآهن معمولاً بر روی تراکتورهای کشاورزی نصب می‌شود و با حرکت تراکتور در زمین، می‌تواند به طور همزمان از دو طرف خاک را شخم زده و آن را به دو قسمت تقسیم کند. این ویژگی موجب افزایش بهره‌وری در عملیات شخم‌زنی می‌شود و زمان و انرژی کمتری برای انجام کارها نیاز دارد.
اجزاء و ساختار گاوآهن دوطرفه
گاوآهن دوطرفه معمولاً از اجزاء زیر تشکیل شده است:
۱- پایه‌ها یا بازوها: این اجزاء به تراکتور متصل می‌شوند و نیروی لازم برای حرکت گاوآهن را تأمین می‌کنند.
۲- تیغه‌ها: تیغه‌ها، بخش اصلی گاوآهن هستند که به خاک نفوذ می‌کنند و آن را به دو قسمت تقسیم می‌کنند. این تیغه‌ها معمولاً از فولاد مقاوم ساخته می‌شوند تا در برابر فشار و فرسایش مقاومت کنند.
۳- چرخ‌ها یا دسته‌ها: این اجزاء به حفظ تعادل گاوآهن و کنترل عمق شخم کمک می‌کنند. چرخ‌ها به گاوآهن اجازه می‌دهند که به راحتی بر روی زمین حرکت کند و از ایجاد فشار اضافی بر روی خاک جلوگیری می‌کنند.
۴-دستگاه‌های تنظیم عمق: این دستگاه‌ها به کاربر این امکان را می‌دهند که عمق شخم را بر اساس نیاز تغییر دهد، که برای انواع مختلف خاک و شرایط محیطی ضروری است.
مزایای گاوآهن دوطرفه
۱-افزایش بهره‌وری: یکی از مهم‌ترین مزایای گاوآهن دوطرفه، افزایش بهره‌وری است. به دلیل اینکه این گاوآهن می‌تواند از هر دو طرف خود خاک را شخم بزند، عملیات شخم‌زنی به طور چشمگیری سرعت می‌گیرد. این ویژگی باعث می‌شود که زمان لازم برای شخم‌زنی زمین های بزرگ کاهش یابد.
۲-کاهش مصرف سوخت: با کاهش زمان لازم برای انجام عملیات شخم، میزان مصرف سوخت نیز کاهش می‌یابد. این امر به ویژه در مناطقی که زمین های وسیع دارند، از نظر اقتصادی اهمیت زیادی دارد.
۳- افزایش کیفیت شخم: گاوآهن دوطرفه به دلیل قابلیت شخم زدن از هر دو طرف، می‌تواند سطح خاک را به طور یکنواخت‌تری برش دهد. این امر باعث بهبود ساختار خاک و تسهیل در نفوذ رطوبت و هوا به لایه‌های عمیق‌تر خاک می‌شود.
۴- صرفه‌جویی در نیروی انسانی: در مقایسه با گاوآهن های یک طرفه، گاوآهن دوطرفه نیاز به نیروی انسانی کمتری دارد. به دلیل سرعت بیشتر عملیات شخم، تعداد کارگرانی که برای انجام کارها لازم هستند کاهش می‌یابد.
۵-مقاومت بیشتر: با توجه به ساختار خاص گاوآهن های دوطرفه، این دستگاه‌ها معمولاً از مقاومت بیشتری در برابر سایش و فشار برخوردارند. این ویژگی به طول عمر بیشتر دستگاه و کاهش نیاز به تعمیرات و نگهداری کمک می‌کند.
۶- انعطاف‌پذیری در زمین‌های مختلف: گاوآهن های دوطرفه معمولاً قابلیت تنظیم عمق شخم را دارند، بنابراین می‌توانند در انواع مختلف خاک‌ها و شرایط محیطی به خوبی عمل کنند.
کاربرد های گاوآهن دوطرفه
گاوآهن دوطرفه در بسیاری از مزارع و زمین‌های کشاورزی استفاده می‌شود. برخی از مهم‌ترین کاربرد های این دستگاه عبارتند از:
۱- شخم زنی زمین های زراعی: گاوآهن دوطرفه به طور معمول برای شخم زدن زمین های زراعی استفاده می‌شود. این ابزار به کشاورزان کمک می‌کند تا خاک را به عمق مناسب شخم زده و شرایط مناسب برای کاشت محصولاتی مانند گندم، برنج و جو فراهم آورند.
۲-شخم‌زنی زمین های بایر: در زمین های بایر یا زمین هایی که هنوز برای کشاورزی آماده نشده‌اند، گاوآهن دوطرفه می‌تواند به سرعت زمین را آماده کاشت کند. با استفاده از این دستگاه می‌توان لایه‌های سطحی خاک را جابجا کرده و زمین را برای کاشت گیاهان مختلف آماده کرد.
۳- شخم‌زنی زمین های زراعی پس از برداشت محصول: پس از برداشت محصول، خاک باید به خوبی شخم زده شود تا از فرسایش آن جلوگیری شود و شرایط لازم برای رشد گیاهان در فصل آینده فراهم گردد. گاوآهن دوطرفه می‌تواند این کار را به سرعت و با کیفیت بالا انجام دهد.
۴- شخم‌زنی در مناطق کوهستانی یا زمین های شیب‌دار: در مناطقی که زمین شیب‌دار است، گاوآهن دوطرفه به دلیل طراحی خاص خود می‌تواند عملیات شخم را با کارایی بیشتری انجام دهد. این ویژگی به کاهش فرسایش خاک در این مناطق کمک می‌کند.
چالش‌ها و محدودیت های گاوآهن دوطرفه
اگرچه گاوآهن دوطرفه مزایای زیادی دارد، اما برخی چالش‌ها و محدودیت‌ها نیز برای استفاده از این دستگاه‌ها وجود دارد:
۱- هزینه بالا: هزینه خرید گاوآهن دوطرفه نسبت به گاوآهن های ساده یک طرفه بیشتر است. این امر ممکن است برای کشاورزان با منابع مالی محدود مشکل‌ساز باشد.
۲- نیاز به تجهیزات و نگهداری بیشتر: گاوآهن های دوطرفه به دلیل ساختار پیچیده‌تر خود ممکن است نیاز به نگهداری و تعمیرات بیشتری داشته باشند. این مسئله می‌تواند هزینه های اضافی برای کشاورزان ایجاد کند.
۳- محدودیت در زمین های با سختی بالا: در برخی از زمین های سخت یا سنگی، گاوآهن های دوطرفه ممکن است نتوانند عملکرد بهینه‌ای داشته باشند. در چنین شرایطی ممکن است نیاز به تجهیزات خاصی برای شخم زنی باشد.
۴-نیاز به تراکتور با قدرت بیشتر: گاوآهن دوطرفه به دلیل داشتن تیغه های بیشتر و نیاز به کشش بیشتر، به تراکتور هایی با قدرت بیشتر نیاز دارد. این امر ممکن است برای کشاورزانی که تراکتور های ضعیف‌تر دارند، چالش‌برانگیز باشد.
مزیت گاوآهن برگردان دار دوطرفه در مقایسه با گاوآهن معمولی
۱-به علامت گذاری کمتری قبل از شروع شخم در مزرعه نیاز است.
۲-از آنجا که وقت کمتری برای گردش در حاشیه های زمین، و برای شروع و خاتمه شخم تلف می‌شود، در وقت صرفه جویی می‌گردد.
۳-مزرعه به طور یکنواخت شخم زده شده و مسطح به جای گذاشته می‌شود؛ در نتیجه به عملیات کمتری برای تسطیح و آماده کردن بستر بذر نیاز می‌باشد.
۴-تراکتور از حاشیه های انتهایی زمین کمتر عبور می‌کند، لذا خاک حاشیه ها کمتر کوبیده می‌شود و از تخریب ساختمان خاک جلوگیری می‌گردد.
انواع گاوآهن برگردان دار دوطرفه
گاوآهن های برگردان دار دوطرفه دارای انواع کششی، سوار و نیمه سوار می‌باشند و تنظیمات و ضمایم آنها مانند تنظیمات و ضمایم گاوآهن های برگردان دار یک طرفه است. در سال های اخیر، نوعی جدید از گاوآهن های برگردان دار دوطرفه به بازار عرضه شده است که گاوآهن دوطرفه لولایی یا مربعی گفته می‌شود.
نتیجه‌گیری
گاوآهن دوطرفه یکی از ابزارهای مهم و کارآمد در کشاورزی است که به طور قابل توجهی می‌تواند سرعت و کیفیت عملیات شخم زنی را افزایش دهد. این دستگاه به کشاورزان کمک می‌کند تا زمین های زراعی را به صورت بهینه شخم زده و شرایط مناسب برای کاشت گیاهان فراهم آورند. اگرچه استفاده از گاوآهن دوطرفه ممکن است هزینه بر باشد و نیاز به تجهیزات خاصی داشته باشد، اما مزایای آن از جمله افزایش بهره‌وری، کاهش مصرف سوخت، و بهبود کیفیت شخم، این دستگاه را به ابزاری محبوب در کشاورزی مدرن تبدیل کرده است.
واژه نامه
گاوآهن دوطرفه لولایی Pivoting two way plow
گاوآهن دوطرفه مربعی Square plow
منبع
تراکتورها و ماشین های کشاورزی، داود منصوری راد، دانشگاه بوعلی سینا، ۱۳۹۲.