یاس بنفش یا خوشه‌ای
معرفی یاس بنفش
نام علمی: (Jasminum vulgaris (Syringa vulgaris
نام خانواده گیاهی: خانواده زیتون Oleaceae
نام انگلیسی: Purple jasmine
منشأ: بومی جنوب شرق اروپا
ویژگی‌های گیاه شناسی
یاس بنفش گونه‌ای درختچه‌ای، با ارتفاع ۷-۶ متر و همیشه سبز است. تنه این درختچه‌ها قهوه‌ای رنگ، خاکستری و ساقه‌ها به رنگ سبز دیده می‌شود. برگ‌ها به شکل قلبی یا بیضی و به رنگ سبز روشن رو به زرد می‌باشند. برگ‌ها معمولاً نسبت به سایر گونه‌ها درشت‌تر می‌باشد. گل‌های این گونه به صورت خوشه‌ای و حدود ۱۵-۱۰تا گل کوچک کنار هم قرار می‌گیرند. این گل‌ها بسیار معطر، خوشبو و بیشتر به رنگ بنفش دیده می‌شوند به همین دلیل یاس بنفش نامیده می‌شود، اما دارای رنگ‌های متنوعی مانند صورتی و سفید نیز می‌باشد. این گیاه مقاومت چندانی به سرما ندارند. یاس بنفش معمولاً در تمام طول سال گلدهی دارد (۲ و ۳).
شرایط نگهداری و اقلیم مناسب
گل یاس بنفش در آب و هوای معتدل و سرد رشد خوبی دارد. این گیاه نسبت به سرما سازگاری خوبی دارد. مناسب‌ترین دما برای رشد و گلدهی یاس خوشه‌ای ۲۵-۱۸ درجه می‌باشد. همچنین این گل روزانه به طور متوسط به ۶ تا ۸ ساعت نور نیاز دارد (۳ و ۴).
آبیاری مورد نیاز
برای آبیاری یاس خوشه‌ای ابتدا باید از خشک بودن سطح خاک اطمینان حاصل کنید. آبیاری در فصل تابستان نسبت به زمستان دو برابر است.
تغذیه، کود و خاک مناسب
مناسب‌ترین خاک برای رشد عالی یاس خوشه‌ای خاک بدون املاح با بافت سبک و زهکش عالی می‌باشد. برای این گیاه از خاک‌برگ، خاک پوسیده و هوموس[۱] (بقایای گیاهی و جانوری پوسیده شده جنگلی) استفاده کنید. یاس خوشه‌ای برای رشد و گلدهی زیاد به نیتروژن نسبت به سایر عناصر غذایی بیشتر نیاز دارد. بنابراین کودهای ازته (نیتروژن‌دار) را در فصل رشد گیاه مثل بهار و تابستان هر ماه یکبار به خاک اضافه کنید.
تکثیر گل یاس بنفش
برای تکثیر گل یاس بنفش (Syringa vulgaris)، چندین روش وجود دارد که هرکدام مزایا و معایب خود را دارند. رایج‌ترین روش‌ها شامل قلمه‌زنی، تقسیم بوته، و کاشت بذر است. در ادامه به توضیح این روش‌ها می‌پردازیم:
۱. قلمه‌زنی
قلمه‌زنی روشی رایج برای تکثیر یاس بنفش است. مراحل این روش به شرح زیر است:
- در اواخر بهار یا اوایل تابستان، از ساقه‌های جوان و نیمه‌سفت گیاه قلمه بگیرید. هر قلمه باید حدود ۱۰ تا ۱۵ سانتیمتر طول داشته باشد.
- برگ‌های پایینی را جدا کنید و قلمه‌ها را در مخلوطی از پیت ماس و شن یا خاک سبک قرار دهید.
- قلمه‌ها را در محیطی گرم و مرطوب نگه دارید تا ریشه‌زنی انجام شود. قلمه‌ها را در خاک برگ و ماسه، محیط مرطوب و کمی سایه با دمای ۱۸-۱۵ درجه قرار دهید. پس از ۲-۱ ماه قلمه‌ها جوانه می‌زنند و می‌توانید آن‌ها را برای کشت در گلدان بزرگ‌تر یا زمین اصلی انتقال دهید (۳ و ۴).
۲. تقسیم بوته
برای تقسیم بوته، در فصل پاییز یا اوایل بهار اقدام کنید:
- بوته‌های یاس بنفش قدیمی را از زمین خارج کرده و ریشه‌ها را با دقت تقسیم کنید.
- هر بخش را به‌طوری که ریشه کافی و چندین ساقه داشته باشد، جدا کنید و در محل جدید بکارید.
۳. کاشت بذر
کاشت بذر معمولاً زمان بیشتری نیاز دارد و برای افرادی که عجله ندارند مناسب است:
- بذرها را در پاییز جمع‌آوری کرده و در زمستان در خاک سبک و مرطوب بکارید. برخی بذرها نیاز به طی کردن دوره سرمادهی (stratification) برای جوانه‌زنی دارند.
نکات
- نور: یاس بنفش به مکانی با نور کامل و چند ساعت تابش مستقیم خورشید نیاز دارد.
- خاک: خاک زهکشی‌شده و غنی با pH قلیایی برای رشد بهتر یاس بنفش مناسب است.
- آبیاری: در طول دوره‌های خشک، یاس بنفش به آبیاری منظم نیاز دارد.
این روش‌ها کمک می‌کنند تا گیاه یاس بنفش خود را با موفقیت تکثیر کرده و از زیبایی آن در باغ خود بهره‌مند شوید.
معمول‌ترین روش تکثیر گل یاس بنفش استفاده از روش قلمه‌زنی می‌باشد.
تکثیر با استفاده از قلمه: تکثیر یاس خوشه‌ای از طریق تهیه قلمه چوب نرم در تابستان بهترین زمان می‌باشد. برای تکثیر شاخه‌هایی با چوب نرم یا تقریباً علفی را برای تکثیر انتخاب کنید و از آن‌ها قلمه‌هایی به اندازه‌ی ۱۵-۱۰ سانتیمتر با چاقوی تیز باغبانی تهیه کنید. قلمه‌ها را در خاک برگ و ماسه، محیط مرطوب و کمی سایه با دمای ۱۸-۱۵ درجه قرار دهید. پس از ۲-۱ ماه قلمه‌ها جوانه می‌زنند و می‌توانید آن‌ها را برای کشت در گلدان بزرگ‌تر یا زمین اصلی انتقال دهید (۳ و ۴).
آفات، بیماری‌ها و روش‌های مبارزه
- بلایت[۲]: این بیماری باعث ایجاد لکه‌های قهوه‌ای روی برگ، ساقه و جوانه‌های گل می‌شود. بیماری را با هرس و نابودی جوانه‌های آلوده، ایجاد زهکش مناسب و پرهیز از آبیاری زیاد به حداقل برسانید.
- سفیدک پودری[۳]: در هوای گرم و مرطوب اواخر تابستان روی برگ‌ها پودر سفیدرنگی ظاهر می‌شود که به صورت لکه‌ای می‌باشد. با افزایش تهویه و استفاده از گیاهان مقاوم بیماری را به حداقل رسانید. معمولاً نیاز به قارچ‌کش نیست ولی می‌توان از کلروتالونیل[۴] استفاده کنید (۱).
_______________________________________________________
[۱] -Homos
[۲] -Phytophthora cactorum
[۳] -Microsphaera penic
[۴] -Clorotalonile
منابع
۱-بیماری‌های گل‌ها وگیاهان زینتی. محمد رضی‌نتاج. تهران. آییژ. ۱۳۸۸.
۲-محمدرضا جوهرچی و یاسمین ناصح. لونیسرا جاپونیکا، گیاهی نادیده انگاشته شده در منابع گیاه‌شناسی فارسی و بازنگری یاس‌ها و یاسمن‌های ایران. یافته‌‌های نوین در علوم زیستی. ۱۳۹۹: ۷ (۳): ۳۶۳-۳۷۳.
۳-درختان و درختچه‌های زینتی (جلد ۱). محمدحسین دانشور. انتشارات دانشگاه شهید چمران. ۱۳۹۳.
۴-جنگل‌ها، درختان و درختچه‌های ایران. حبیب‌الله ثابتی. انتشارات دانشگاه یزد. ۱۳۸۷.
نویسنده: مهناز زهیری