بهترین روشهای کشت سبزیجات کدامند؟
نویسنده: مهناز زهیری
مقدمه
سبزیجات نقش مهمی در برنامه غذایی انسان دارند، و کمبودهای موجود در سایر مواد غذایی به وسیله استفاده از سبزیجات جبران میشود. کشت و کار سبزیجات ابتدا به صورت تولید در سطح خانگی و رفع نیازهای شخصی بوده، ولی همزمان با گسترش شهرها و ازدیاد جمعیت و افزایش تقاضا کشت و پرورش آن در سطوح گسترده تر ادامه پیدا کرده است. سبزیجات به دلیل مزه و طعم مطلوب و داشتن ارزش غذایی زیاد مورد توجه هستند، همچنین مقدار ماده غذایی تولید شده به وسیله سبزیجات در واحد سطح در مقایسه با سایر محصوالت کشاورزی به مراتب بیشتر است. سبزیجات دارای رشد سریع بوده و در مقایسه با سایر گیاهان کشاورزی زمان محدودی زمین را اشغال میکنند.
بهترین روشهای کاشت سبزیجات
سبزیجات را با استفاده از روش های مختلف کشت مانند کشت مستقیم بذر، غده، کاشت در خزانه و نشاءکاری، گلخانه (کشت خاکی و هیدروپونیک) و میکروگرین میکارند.
۱- کشت مستقیم در زمین اصلی
بسیاری از سبزیجات غده ای مانند سیب زمینی، سیر و سایر سبزیجات را در زمین اصلی میکارند. کشت مستقیم طالبی ممکن است به صورت کپه ای یا ردیفی (خطی) صورت گیرد. کاشت کپه ای برای سبزیجاتی مانند خربزه خیار، هندوانه و گاهی چغندر مورد استفاده قرار میگیرد.
روش کاشت
در روش کاشت بذر به صورت کپه ای، پس از حفر گودالها بر روی خطوط موازی و با فواصل معین در آنها بذر قرار داده و پس از سبز شدن بوته های اضافی را تنک میکنند. این طریق بذرکاری برای صیفیجات مانند خیار، خربزه، هندوانه و کدو معمول است. در کاشت بذر به طریق خطی بذور به طور مرتب روی خطوط موازی یکدیگر کاشته میشوند، فاصله بین خطوط موازی و فاصله بین بذور روی هر خط نسبت به نوع بذر کشت شده متفاوت است، روش ردیفی به علت آسانی عملیات زراعی و امکان برقراری یک سیستم آبیاری نشتی از طریق ایجاد نهرهای کوچک و کم عمق بین خطوط یکی از بهترین انواع کاشت بذر میباشد. از این روش برای کاشت سبزیهای برگی، جعفری، تره، شنبلیله و پیاز، انواع ترب، اسفناج، گشنیز استفاده میشود.
۲- کاشت در خزانه و تهیه نشاء
استفاده از روش نشاءکاری برای تسریع روند کشت و کار، ایجاد و انتخاب گیاهانی مقاوم برای کاشت در زمین اصلی و تولید محصول با کیفیت در سبزیجات بسیار مؤثر میباشد. بعضی از سبزیها را نمیتوانید به روش نشاکاری بکارید زیرا این سبزیها به دلیل حساسیت باید به هنگام انتقال به محل اصلی، آنها را با مقداری خاک در اطراف ریشه گیاه جا به جا کنید، مانند ذرت شیرین، لوبیا و خیار.
کشت سبزیجاتی مانند کلم که به سهولت نشاء میشوند، بعد از انتقال به زمین اصلی خیلی زود تولید ریشه میکنند.
سبزیجاتی مانند کلم برگ، کلم گل و در نتیجه جذب آب و مواد غذایی در آنها به آسانی صورت میگیرد.
گوجه، کرفس، فلفل فرنگی و… برای نشاءکاری بسیار مناسب اند.
روش کاشت: در این روش ابتدا یک خزانه -محلی برای کاشت بذر در مقیاس زیاد- را برای کشت بذور در نظر بگیرید. برای تهیه خزانه از شاسی، گلخانه و یا زمین مناسب در هوای آزاد استفاده کنید. کشت بذر در خزانه به صورت دستپاش یا خطی روی کرتهای آماده شده و یا شاسی انجام میشود. بعد از پاشیدن بذرها مقداری خاک نرم روی آن ریخته و بعد از آن به صورت آبپاش آبیاری کنید. برای کم کردن تراکم و جلوگیری از ضعیف شدن نشاء در خزانه آنها را تنک کنید. بذرها را میتوانید در گلدانهایی از جنس پیت بکارید. مزیت این کار این است که گلدانها را مستقیماً همراه با نشاء در خاک قرار داده و بعد از پوسیدن گلدان مقداری مواد غذایی نیز از این طریق در اختیار گیاه قرار میگیرد. روش نشاءکاری روشی بسیار پر هزینه و پر زحمت است (۱ و ۲ و ۳).
مناسبترین زمان انتقال نشاء: مناسبترین موقع انتقال نشاء زمانی است که گیاه سه یا چهار برگی بوده و حداقل ۱۲ تا ۱۸ سانتیمتر طول نیز داشته باشد، در صورت تأخیر این عمل درصد رشد دوباره گیاه در زمین اصلی کاهش پیدا میکند، از طوالنی شدن فاصله زمانی بین خارج ساختن نشاء از خاک و کشت مجدد آن در زمین اصلی بایستی خودداری کنید.
۳- کشت در گلخانه به صورت خاکی و هیدروپونیک (غیرخاکی)
کاشت سبزیجات در شرایط گلخانه و در سطح کم و با تولید انبوه به خصوص در فصول سرد سال که گیاهان در فضای باز دچار سرمازدگی میشوند، بسیار اقتصادی، تجاری و به صرفه است. شرایط کنترل شده گلخانه (مانند نور، دما، رطوبت و ….) میتواند، کیفیت و سرعت تولید را تضمین کند. هیدروپونیک برای کشت سبزیهای تازه نه تنها در کشورهایی که زمین زراعی کم دارند بلکه در کشورهای با جمعیت زیاد و زمین زیاد، ابزاری ارزشمند است.
امروز بسیاری از سبزیجات از جمله گوجه فرنگی، فلفل دلمه ای، خیار، کلم گل، کلم بروکلی، کلم برگ و … را در گلخانه به صورت خاکی و هیدروپونیک میکارند.
روش کاشت: روش کاشت گلخانه ای خاکی همانند روش کاشت در زمین اصلی است ولی با این تفاوت که گیاهان در شرایط کنترل شده گلخانه کشت شده است. روش کشت گیاهان بدون خاک یا آبکشت (هیدروپونیک) نیز روشی است که گیاهان بدون استفاده از خاک به عنوان محیط کشت پرورش می یابند. در این روش گیاهان در آب و محلول غذایی یا محیط غیر از خاک کاشته میشود. هیدروپونیک فقط به آب شیرین و مواد غذایی (کود شیمیایی) نیاز دارد (۴).
۴- میکروگرین
میکروگرین روشی جدید برای کاشت بسیاری از گیاهان میباشد که امروزه طرفدار زیادی پیدا کرده است. از گیاهانی که به این روش تولید میشوند، در تهیه ساالد، نوشیدنی و مصارف روزانه استفاده میکنند. از مزایای این روش میتوان تولید کنترل شده و ارگانیک، کیفیت و سرعت باال در تولید و اقتصادی و تجاری بودن را نام برد.سبزیجاتی از جمله شاهی، تربچه، ریحان و …. به روش میکروگرین کشت میشوند.
روش کاشت
میکروگرینها گیاهان کاملی هستند که روی خاک و یا مواد جایگزینی مانند پیت خزه و مواد فیبری میکارند.
میزان تراکم بذور برای تولید میکروگرینها تابعی از موارد استفاده و نوع واریته ها است. بسیاری از واریته ها نیازمند ۲-۱ هفته و برخی دیگر ۶-۴ هفته برای پرورش یافتن هستند. در مرحله گیاهچه ای جوان و بعد از اینکه چندین برگ حقیقی بعد از ظهور برگهای لپه ای سبز شدند، برداشت و بزودی مصرف میشوند. میکروگرینها را پس از آماده شدن از سطح خاک قطع میکنند و بدون ریشه هایشان بسته بندی مینمایند (۱و۲و۳).
نتیجه گیری
از آنجا که سبزیجات، مواد غذایی الزم و ضروری برای مصرف روزانه انسانهاست. باید از روشهای سریع و با کیفیت برای کاشت این گیاهان استفاده کرد. امروز استفاده از گلخانه به ویژه روش هیدروپونیک برای بسیاری از سبزیجات روشی سریع، تجاری، اقتصادی و به صرفه میباشد. البته استفاده از روشهای کاشت مناسب برای هر گیاه متفاوت است.
منابع
اصول نوین باغبانی. مرتضی خوشخوی. انتشارات دانشگاه شیراز.۱۳۹۳
سبزیکاری. غالمعلی پیوست. انتشارات دانشپذیر.۱۳۸۸
سبزیکاری عمومی. محمدحسین دانشور. انتشارات دانشگاه شهید چمران اهواز.۱۳۷۵
کشت بدون خاک (هیدروپونیک) تجاری و خانگی. احمد ارزانی. انتشارات دانشگاه صنعتی اصفهان.۱۳۹۱