گل یاس چمپا: راهنمای کامل نگهداری و تکثیر یاس سفید (Spanish Jasmine)
معرفی یاس چمپا یا یاس سفید
نام علمی: Jasminum grandiflorum
نام خانواده گیاهی: خانواده زیتون Oleaceae
نام انگلیسی: Spanish jasmine
نام فارسی: یاسمن چمپا، یاس اسپانیایی
منشأ: بومی جنوب آسیا و هندوستان
ویژگی‌های گیاه شناسی
گل یاس سفید گیاهی بوته‌ای، بزرگ و گاهی رونده به صورت پیچک با شاخه‌های شیاردار و برگ‌ریز یا همیشه سبز است. ارتفاع آن در صورت رشد به شکل بالارونده و پیچک مانند به ۵ تا ۶ متر می‌رسد. برگ‌های آن متقابل، مرکب به تعداد ۵ تا ۷ و گاهی تا ۱۱ برگچه و به شکل تخم‌مرغی سرنیزه‌ای، کمی به حالت کج، نوک‌دار و گاهی نوک گرد، به رنگ سبز تیره و دارای ساقه‌ای نازک می‌باشد. گل‌های یاس منفرد، معطر، سفید با ۴ تا ۶ گلبرگ نازک، حدود ۲ تا ۴ سانتی‌متر و گاهی در سطح بیرونی در انتهای برگ صورتی تا قرمزرنگ است. پراکنش جغرافیایی این گیاه در ایران، نواحی جنوبی ایران است و در جهان در هند و نواحی هیمالیا رشد می‌کند. این گل زیبا را به عنوان گل زینتی در باغ‌های زینتی و محوطه فضای سبز می‌کارند. همچنین از این گیاه در صنایع دارویی و عطرسازی به دلیل ترکیبات و مواد معطری که دارد، استفاده می‌شود. از بین گونه‌های یاس، یاس چمپا یکی از قوی‌ترین رایحه‌ها را تولید می‌کند و تمام محیط اطراف را پر می‌کند (۱ و ۲).
شرایط نگهداری و اقلیم مناسب
یاس سفید در آب و هوای معتدل رشد خوبی دارد و از خرداد تا مهرماه گلدهی دارد و گاهی تا دی و بهمن ادامه پیدا می‌کند. گل یاس سفید را معمولاً در منازل به صورت گلدانی پرورش می‌دهند. به این صورت که در گلدان می‌کارند و به صورت آویز و پیچک مانند رشد می‌کند. دقت کنید که گلدان‌ها را هر سال قبل از شروع دوره گلدهی تعویض کنید. برای گلدهی خوب بوته‌های گل یاس را در دمای ۲۵-۲۰ درجه و در مکانی روشن قرار دهید. این بوته در زمستان سرمای ۴-۲ درجه زیر صفر را تحمل می‌کند. گل یاس به نور زیاد (حداقل ۷-۶ ساعت) نیاز دارد. در تابستان از قرار دادن بوته در نور مستقیم به مدت طولانی خودداری کنید. نور کافی به بهتر انجام شدن مرحله گلدهی و کیفیت گل‌ها کمک می‌کند.
آبیاری مورد نیاز
در تابستان آبیاری بوته‌ها را باید به طور منظم انجام دهید و بلافاصله بعد از خشک شدن سطح خاک آبیاری را انجام دهید. در زمستان که رطوبت محیط زیاد است حتماً از خشک شدن خاک تا عمق ۵ سانتی‌متری اطمینان حاصل کنید، سپس آبیاری انجام دهید تا گیاه دچار غرقابی نشود.
تغذیه، کود و خاک مناسب
مناسب‌ترین خاک برای رشد و گلدهی عالی گل یاس سفید، خاک سبک و مغذی مثل هوموس [۱] (که از تجزیه و پوسیده شدن بقایای گیاهی و جانوری در جنگل بدست آمده است) همراه با پرلیت [۲] (نوعی سنگ آتشفشانی که در محیط آب یا مرطوب تشکیل می‌شود) می‌باشد. برای گلدهی خوب حتماً به موضوع کوددهی این نوع از گل یاس توجه کنید. زیرا باعث افزایش مقدار گلدهی و کیفیت گل‌ها می‌شود. مناسب‌ترین کود برای گل یاس کود عناصر غذایی اصلی مثل کود NPK (نیتروژن، فسفر و پتاسیم) می‌باشد. این نوع کودها را هر دو ماه یکبار به صورت حل کردنی همراه با آب آبیاری یا به صورت پودری به خاک اضافه کنید (۱ و ۳).
تکثیر گل یاس
گل یاس سفید با استفاده از روش‌های بذر، قلمه و خوابانیدن تکثیر می‌شود.
- تکثیر به روش بذر: از این روش بیشتر در موارد تحقیقاتی استفاده می‌شود.
- تکثیر به روش قلمه: تکثیر گل یاس معمولاً در فصل بهار انجام می‌شود. به این روش که قلمه‌های چوبی یا نیمه چوبی را به اندازه‌ی ۱۵-۱۰ سانتی‌متر با چاقوی تیز باغبانی از بوته اصلی جدا کنید. قلمه‌ها را در پرلیت و کوکوپیت [۳] (بقایای پوست نارگیل)، محیط مرطوب و کمی سایه با دمای ۱۸-۱۵ درجه قرار دهید. پس از ۲-۱ ماه قلمه‌ها جوانه می‌زنند و می‌توانید آن‌ها را برای کشت در گلدان بزرگ‌تر یا زمین اصلی انتقال دهید (۱).
- تکثیر به روش خوابانیدن: ابتدا شاخه‌های قوی و سالم را برای تکثیر انتخاب کنید. سپس شاخه‌ها را به اندازه ۱۵-۱۰ سانتی‌متر بدون برگ در زیر خاک به عمق ۲۵-۱۵سانتی‌متری قرار دهید. قسمت مورد نظر ساقه را با خاک سبک و پرلیت بپوشانید و سعی کنید نور مستقیم آفتاب به آن نتابد. آبیاری را به طور منظم انجام دهید. بعد از ۲-۱ ماه می‌توانید شاخه مورد نظر را از بوته مادری جدا کنید تا به عنوان یک گیاه جدید رشد کند (۱ و ۵).
آفات، بیماری‌ها و روش‌های مبارزه
کپک خاکستری
بیماری کپک خاکستری (Botrytis cinerea) که ناشی از نوعی قارچ است در هوای بارانی باعث لکه‌هایی خاکستری تا قهوه‌ای در جوانه، گل‌ها و چروکیدگی گل و برگ‌ها می‌شود.
برای پیشگیری و جلوگیری از آسیب این بیماری به گیاهان رطوبت محیط را تنظیم کنید و از آبپاشی و آبیاری از بالا روی شاخه و برگ بوته‌ها خودداری کنید (۵).
[۱] -Homos
[۲] -Perlite
[۳] -Cocopite
منابع
۱-درختان و درختچه‌های زینتی (جلد ۱). محمدحسین دانشور. انتشارات دانشگاه شهید چمران. ۱۳۹۳.
۲-ویژگی‌های فیلوژنتیک، مورفولوژیک و بیوشیمیایی نژادگان‌های یاسمن (Jasminum spp.). حسن صالحی و همکاران. پایان‌نامه دکترای تخصصی. دانشگاه شیراز. ۱۳۹۳.
۳- جنگل‌ها، درختان و درختچه‌های ایران. حبیب‌الله ثابتی. انتشارات دانشگاه یزد. ۱۳۸۷.
۴- بیماری‌های گل‌ها وگیاهان زینتی. محمد رضی‌نتاج. تهران. آییژ. ۱۳۸۸.
۵-Floral biology of the distylous Mediterranean shrub Jasminum fruticans (Oleaceae). 1998. Nordic Journal of Botany 18(2):195 – ۲۰۱.
۶-Singh, A.K. 2006. Flower crops: Cultivation and management. New India Publishing.
463 p.
نویسنده: مهناز زهیری